گسترش بی رویه استفاده از اتومبیل در شهرها و پیامدهای ناشی از آن، چون آلودگی صوتی و هوا، محدودیت منابع انرژی و از بین رفتن کالبد شهرها توجه برنامه ریزان شهری و حمل و نقل را بیش از پیش به گزینه دیگر حمل و نقل غیرموتوری(دوچرخه سواری و پیاده روی) معطوف کرده است. در این میان تردد دوچرخه و برنامه ریزی برای آن، گزینه ای است که مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفته است و از ابعاد مختلف زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، آرام سازی ترافیک و سلامت جسمی و روحی شهروندان حایز اهمیت است (صادقی،۱۳۸۴).
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
دوچرخه وسیله ی نقلیه ای سبک است و دارای ۲ چرخ که به کمک نیروی عضلات پا حرکت می کند و دارای انواع مختلفی است. این وسیله نقش غیر قابل انکاری در توسعه فعالیت های گردشگری، افزایش ارزش زمین، اشغال کمتر فضای شهری، جذب صنایع، افزایش اشتغال و تجارت محلی را ایفا می کند (خادم الحسینی و همکاران،۱۳۸۹).
ارزان بودن نسبی آن سبب می شود که غالب افراد جامعه بتوانند آن را تهیه کنند. دوچرخه از نظر مصرف انرژی با صرفه ترین وسیله نقلیه است. انرژی ای که انسان برای راندن آن طی مسافتی تقریباً معادل ۴۰۰ کیلومتر صرف می کند فقط برابر با انرژی یک لیتر بنزین است(حاتمی نژاد و اشرفی،۱۳۸۸).
گزارش شده است که مطبوع ترین و در دسترس ترین شکل از فعالیت ورزشی، دوچرخه سواری است که خطر مرگ و میر، خطر حمله قلبی و مقدار کلسترول را کاهش و سبب افزایش عملکرد قلب وعروق می شود(برون[۱] و همکاران، ۲۰۰۹). استفاده از دوچرخه، فعالیت ورزشی را وارد به امور عادی روزانه کرده و همچنین می تواند به کاهش ازدحام اتومبیل ها، ترافیک و کاهش آلودگی صوتی کمک کند (سو[۲] و همکاران،۲۰۱۰). به علاوه فواید دیگری مانند اثر مثبت در فعل و انفعالات اجتماعی، اخلاق و اعتماد به نفس، سطوح افسردگی و استرس در اثر استفاده از دوچرخه مشخص شده است(برون و همکاران،۲۰۰۹). به طور کلی دوچرخه سواری فواید اجتماعی، محیطی، انرژی، فردی و اقتصادی به واسطه کاهش استفاده از وسایل موتوری را دارد و سبب تندرستی در استفاده کنندگان می شود(پارکینا و میرز[۳]،۲۰۱۰). در حالیکه در مقابل استفاده از وسایل موتوری تاثیر مهمی در تغییرات آب و هوایی، آلودگی هوای محل، آسیب یا مرگ پیاده روها، کاهش فعالیت ورزشی و چاقی را دارد(مایباچ[۴] و همکاران،۲۰۰۹).
با توجه به اینکه سبک زندگی مردم به طرف سبک زندگی غیر فعال شتابی تند گرفته و پیامد های ناشی از آن از جمله چاقی، اضافه وزن و…. است. حمل و نقل فعال یک روش مناسب برای جدایی از این نوع سبک زندگی است . حمل و نقل فعال شامل دوچرخه سواری و پیاده روی است که افراد را درگیر می سازد تا از انرژی خودشان در انتقال از یک مکان به مکان دیگر استفاده کنند (استینبچ[۵] و همکاران،۲۰۱۱).
سیستم تردد با دوچرخه در سه دهه ی اخیر به طور جدی در کشورهای اروپایی، ایالات متحده و برخی از کشورهای آسیایی وارد سیستم حمل و نقل درون شهری گردیده است و جای خود را در این سیستم تثبیت کرده است. اما در کشور مان با وجود مشکلات ناشی از ازدیاد وسایل نقلیه موتوری خصوصا، در شهرهای بزرگ عملا توجهی به برنامه ریزی تردد دوچرخه نشده است(صادقی،۱۳۸۴).
تحقیقات در ایالات متحده نشان می دهد تعداد کل سفرهای دوچرخه در ایالات متحده از سال ۱۹۹۷ تا سال ۲۰۰۹ چندین برابر شده و از طرفی سهم دوچرخه سواری در کل سفرها به دو برابر رسیده است(رایبارزیک و چانگشان[۶]،۲۰۱۰).
در بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله هلند با فراهم آوردن امکانات و دسترسی رایگان و ارزان قیمت دوچرخه ،سیستم های حمل و نقل را با سیستم دوچرخه سواری گره زده اند.این عوامل منجر به کاهش استفاده از خودرو در سفرهای کوتاه، کاهش ترافیک، کاهش آلودگی صوتی و آلودگی هوا خواهد شد (پایگاه اطلاعاتی سیتی بایک ایران).
در کشور استرالیا زیر ساخت های دوچرخه سواری، ایمنی و ترافیک، تراکم جمعیت،مالکیت خودرو، ترافیک جاده، برنامه های تبلیغاتی و آموزشی، توپوگرافی و آب و هوا برای گسترش دوچرخه سواری مورد بررسی قرار گرفته است. برنامه ریزی دولت استرالیا با توجه به این نتایج ، باعث افزایش چشمگیر استفاده از دوچرخه برای سفرهای کاری و تفریحی در شهرهای ملبورن و سیدنی از سال (۲۰۰۱تا۲۰۰۹)گردید(پوچر، جررارد و گرویس[۷]،۲۰۱۱).
اما در ایران شهر اصفهان به عنوان یکی از مهمترین کلان شهرهای کشور جهت توسعه حمل ونقل غیر موتوری در تیرماه ۱۳۸۸ اولین ایستگاه دوچرخه را در هسته ی مرکز شهر راه اندازی نموده و خدمات آن به صورت رایگان در اختیار شهروندان قرار گرفت. در حال حاضر اصفهان با داشتن ۱۵ ایستگاه دوچرخه در هسته مرکزی شهر از جمله شهرهای پیشرو در زمینه توسعه حمل و نقل موتوری به شمار می آید(کلینی،۱۳۸۹). به غیر از اصفهان تلاش هایی در تهران و جزیره کیش و چند شهر دیگر ایران انجام شده است(پایگاه اطلاعاتی سیتی بایک ،نصیری،۱۳۸۵).
عواملی درانجام دوچرخه سواری تاثیر گذار است ، از جمله می توان به عوامل فرهنگی ، ایمنی ، تجهیزاتی و زیر ساختی، اقتصادی ، آب و هوایی ، فردی ، ساختار ترافیک ، موانع طبیعی ، موانع مصنوعی اشاره کرد(حاتمی نژاد و اشرفی،۱۳۸۸). با توجه به پراکندگی این عوامل ، بومن[۸] و همکاران (۲۰۰۸) عوامل موثر در دوچرخه سواری را به ۵ مورد تقسیم کردند: عوامل شخصی،عوامل اجتماعی و فرهنگی،عوامل محیطی،عوامل ایمنی وعوامل سیاستی و مقرراتی.
با توجه به تعدد عوامل یاد شده و میزان تاثیرگذاری متفاوت آنها در جوامع مختلف این تحقیق بر آن است تا عوامل موثر بر دوچرخه سواری و میزان تاثیر هر کدام از عوامل را در شهر کرمان مورد بررسی قرار دهد.
۱-۲)تعریف مسئله
در شهرسازی مدرن برنامه ریزی برای ماشین مقدم بر برنامه ریزی برای انسان گردیده است و ماشین که باید ابزاری باشد تا زندگی انسان مدرن را تسهیل بخشد آنچنان حضور خود را در زندگی انسان ها فراگیر کرده است که انسان را به خدمت خود درآورده است و شهر به جای اینکه محل آرامش و زندگی باشد توسط ماشین تسخیر شده است(صادقی،۱۳۸۴).
در حقیقت با افزایش سطوح آلودگی هوا و بی نظمی های فراوان انجام شده توسط وسایل موتوری، دوچرخه سواری به طور گسترده یا متوسط در شهرهای جهان به عنوان یک پیشنهاد مناسب برای رفت و آمد شهری ملاحظه شده است (باچیری[۹] و همکاران،۲۰۱۰).
تاکید بر حمل و نقل موتوری اثرات زیان بار و گاه جبران ناپذیری بر شهرها و زندگی انسان گذاشته است و افزایش روزافزون آن این مساله را تا حد یک بحران به پیش می برد(صادقی،۱۳۸۴).
نگرانی ها در مورد ترافیک ، تغییرات آب و هوایی و بیماریهای ناشی از سبک زندگی غیر متحرک منجر به این شده که تلاش هایی در تشویق به انجام دوچرخه سواری انجام شود(لارسن و ال قنیدی[۱۰]،۲۰۱۱). سرمایه گذاری اصلی انجام شده در تعدادی از مراکز شهری اولویت در ساخت حمل و نقل غیر موتوری است و سیاست های عمومی برپایه استفاده از دوچرخه سواری اجرای موفقیت آمیزی در شهرهای بی شماری در اروپا و آمریکا داشته است(باچیری و همکاران،۲۰۱۰).
این در حالی است که هم اکنون در کشور ما دوچرخه سواری به عنوان وسیله حمل و نقل شهری وجهه اجتماعی نسبتاً پایینی دارد(حاتمی نژاد و اشرفی،۱۳۸۸).در ایران ظاهراً استفاده غیر تفریحی از این وسیله نقلیه نیز کاهش یافته است . بر خلاف گذشته های نه چندان دور حضور کارمندان در محل کار خود به وسیله دوچرخه کمتر مشاهده می شود که نشانگر یک تغییر منفی در استفاده از آن است(زیوی،۱۳۸۷).
بیشتر افراد ذکر کردند فاکتورهایی از جمله: ایمنی عبور و مرور، عدم رعایت مقررات توسط ماشین ها، سنگینی عبور و مرور، آلودگی هوا، آب و هوای بد، نداشتن شایستگی کافی و رفتار اجتماعی در انجام دوچرخه سواری آنان تاثیر می گذارد(گاتراسلبن و اپلیتون[۱۱]،۲۰۰۷). پوچر، بوهلر و سینن[۱۲] (۲۰۱۱) دریافتند که عوامل زیرساختی، برنامه های ترویج و افزایش ایمنی دوچرخه از قبیل: گسترش و بهبود خطوط دوچرخه، مسیر ترافیک آرام، یکپارچه سازی حمل و نقل دوچرخه، اشتراک گذاری دوچرخه، برنامه های آموزشی و رویدادهای تبلیغاتی سبب افزایش دوچرخه سواری می شود. تحقیقات دیگری عامل های اصلی توسعه دوچرخه سواری را مورد بحث قرار دادند مانند اینکه وجود خطر ( موانع ایمنی ) در دوچرخه سواری مانع گسترش درک آن شده است (پارکینا و میرز[۱۳]،۲۰۱۰). بسیاری از خانواده ها ذکر کردند که دوست دارند که فرزندانشان دوچرخه سواری کنند ولی آنها معمولاً از انجام این کار جلوگیری می کنند زیرا آنها احساس می کنند این کار خطرناک است(چیریستای[۱۴] و همکاران،۲۰۱۱). ایمنی حمل و نقل نگرانی است که به عنوان یک عامل بزرگ و اصلی برای دوچرخه سواری در کشورهایی با راه های غیر استاندارد مخصوص دوچرخه سواری مشخص شده است(جرارد و همکاران[۱۵]،۲۰۰۸).
بهبود زیر ساخت های دوچرخه سواری در شکل مسیرهای ویژه ی دوچرخه و مسیرهای خط کشی شده برای افزایش دوچرخه سواری میان گروه های مختلف جمعیت اهمیت زیادی دارد . تدارک امکانات دوچرخه سواری در خیابان های اصلی ، اغلب راهبردی مهم برای تقویت ایمنی دوچرخه و مسافرت با دوچرخه قلمداد می شود که سبب افزایش دوچرخه سواری می شود(حاتمی نژاد و اشرفی،۱۳۸۸). در میان برنامه ریزان شهری ، متخصصان حمل و نقل و دفاتر تندرستی عمومی پذیرفته شده که تسهیلات دوچرخه سواری مولفه کلیدی در تشویق کردن به دوچرخه سواری و سبک زندگی فعال است . هر چند شناخت کمی درباره اینکه چه انواعی از تسهیلات می تواند بهترین اهداف را بدست آورد وجود دارد(لارسن و ال قنیدی،۲۰۱۱).
در کشور ما عامل فرهنگی نیز از عوامل مهم و تاثیر گذار در استفاده از دوچرخه به شمار می آید .از طرف دیگر نصف کشور ما را خانم ها تشکیل می دهند که از دوچرخه استفاده نمی کنند این در حالی است که استفاده دوچرخه برای خانم ها هیچ منع قانونی ندارد(حاتمی نژاد و اشرفی،۱۳۸۸). برای ترغیب و افزایش دوچرخه سواری یک تغییر فرهنگی مورد نیاز است (گاتراسلبن و اپلیتون،۲۰۰۷).
همان طور که مشخص است تحقیقات مختلف عوامل موثر متفاوتی را در توسعه دوچرخه سواری نام برده اند.
بومن و همکاران (۲۰۰۸) اعلام کرد که عواملی چون ،تبلیغات و برنامه های رسانه ای، برنامه های تغییر رفتار، برنامه های آموزشی دوچرخه سواری، رویدادهای دوچرخه سواری، طراحی مناسب و جذاب شهری دوچرخه سواری، توسعه زیرساخت های دوچرخه سواری و سرمایه گذاری های دولتی از عوامل موثر بر توسعه دوچرخه سواری است.
مای باچ و همکاران تعداد پارکینگ های دوچرخه،پارکینگ ماشین ها،محدود کردن سرعت اتومبیل ها (عوامل سیاستی و مقرراتی) را از عوامل مهم در توسعه دوچرخه سواری نام برده است. در حالی که پوچر و همکاران ۲۰۱۰ زیرساخت های دوچرخه سواری، عوامل مرتبط با پارکینگ دوچرخه،مسیرهای دوچرخه سواری (عوامل محیطی) را از عوامل موثرتر در توسعه دوچرخه سواری نام برد.
در کشور ایران نیز تحقیقات عوامل متفاوتی را نشان می دهد.حاتمی نژاد عوامل اجتماعی-فرهنگی ومحیطی را از عوامل موثر بر توسعه دوچرخه سواری در شهر بناب برشمرد(حاتمی نژاد و اشرفی،۱۳۸۸). احمدی نژاد ترکیبی از عوامل محیطی،ایمنی و سیاستی ومقرراتی را از عوامل موثر بر توسعه دوچرخه سواری در ایران نام برد(احمدی نژاد و عبدالمنافی،۱۳۸۶).
در بسیاری از شهرهای کشور، علیرغم وجود فرهنگ دوچرخه سواری در گذشته و شرایط محیطی مناسب، این شیوه جابجایی شهری مورد کم توجهی قرار گرفته است. گسترش دوچرخه سواری مستلزم رفع موانع توسعه آن است. این موانع عمدتاً شامل مسائل فرهنگی، کمبود تسهیلات دوچرخه سواری و ملاحظات اقتصادی است. طراحی و ارائه یک الگوی شبکه حمل و نقل دوچرخه بر اساس معیارها و پارامترهای مؤثر در تسهیلات دوچرخه سواری یکی از اقدامات زیربنایی است که در جهت توسعه و گسترش حمل و نقل دوچرخه نسبت به سایر روش های متداول حمل و نقلی است(صادقی،۱۳۸۴).
تحقیقات نشان می دهد که مروری جامع بر عوامل موثر در استفاده از دوچرخه جهت حمل و نقل شهری انجام نشده است و اکثر تحقیقات مقدار کمی عامل را لیست کرده اند. این در حالی است که هنوز مقدار تاثیر هر عامل در استفاده از دوچرخه آشکار نشده است(هینن[۱۶] و همکاران،۲۰۱۰). لذا سوال اصلی در این تحقیق این است که در شهر کرمان عوامل موثر بر توسعه دوچرخه سواری چه می باشد؟ و اولویت بندی این عوامل چگونه است؟
۱-۳)اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
روند فزاینده کاربرد اتومبیل شخصی در بسیاری از کشورها مسایل و معضلات اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی زیادی را در پی داشته است و گسترش حمل و نقل عمومی و سایر شیوه های غیرموتوری به عنوان راه حل اساسی شناسایی شده اند.گرچه گسترش کاربرد حمل و نقل عمومی یک اقدام ارزشمند است ولی ممکن است دستیابی به آن در هر سطح دل خواه توسعه اقتصادی امکان پذیر نباشد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه قادر به تامین حمل و نقل عمومی مناسب برای اکثریت مردم خود نیستند در حالی که می توانند در حمل و نقل دوچرخه سرمایه گذاری نمایند(خادم الحسینی و همکاران،۱۳۸۹).
با اینکه تقریبا اکثر شهرهای بزرگ جهان از جمله کلان شهرهای ما، در ترافیک انبوه، سرو صدا و آلودگی هوا گرفتار شده اند راه حل پایداری برای این معضل اندیشیده نشده است. ریچاردمو[۱۷] , رئیس بنیاد ملی حفاظت تاریخ امریکا می گوید احداث جاده بیشتر برای تسهیل عبور و مرور تا حدی مانند آن است که برای درمان شخص چاق کمربند او را شل کنیم. استفاده از دوچرخه به عنوان ایده آل ترین پادرزهر آلودگی هوا در کانون توجه بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ دنیا قرار گرفته است(زیوی،۱۳۸۷).
مزایای منحصر بفرد دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل و نقل شهری، امروزه در بسیاری از شهرهای دنیا شناخته شده است. این وسیله نقلیه سالم، مفید و با صرفه در سفرهای کوتاه و متوسط شهری به عنوان یک جایگزین برای اتومبیل سواری مطرح شده است(صادقی،۱۳۸۴).
انجام دوچرخه سواری دارای مصرف انرژی اندکی است و موجب سلامتی برای استفاده کنندگان از آن می شود و خسارتی نیز به جا نمی گذارد(گاتراسلبن و آپلتون،۲۰۰۷؛ پارکینا و میرز،۲۰۱۰). امروزه چاقی به یک مشکل جهانی تبدیل شده است و نرخ شیوع آن سیر صعودی دارد و نتایج نشان می دهد که کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد(کلانتری و همکاران،۱۳۸۹). این بیماری علاوه بر اینکه زندگی شخصی فرد را دچار اختلال می کند، از لحاظ مالی نیز هزینه زیادی جهت درمان آن بر دوش خانواده ها و دولت قرار می دهد(سادیک و مارتین[۱۸]،۲۰۰۶).
بوشهری ومجد (۱۳۸۸) در تحقیق خود مزایای دوچرخه سواری را به این صورت نام می برد:سرعت نسبتا بالادر ساعات شلوغی،نیاز به فضای کمتر،هزینه تملک و نگهداری ناچیز ،هزینه احداث راه و پارکینگ ارزان تر نسبت به حمل ونقل ماشینی،آلودگی کمتر هوا،صرفه جویی در مصرف انرژی،ایمنی بیشتر برای افراد پیاده و سلامتی بیشتر.
به طور کلی دلایل زیر برای افزایش استفاده از دوچرخه و اهمیت رونق گرفتن آن ضروری است:
آزادی؛ دوچرخه سواری یک حس آزادی می دهد که نشستن در ماشین هرگز این حس را نمی دهد .
جابجایی سریعتر؛ در بسیاری از شهرهای پر تردد,دوچرخه می تواند سریعترین روش حمل و نقل باشد .
صرفه جویی پول؛ دوچرخه سواری می تواند صرفه جویی قابل توجهی در هزینه بنزین باشد .
کم کردن وزن؛ دوچرخه سواری روش عالی جهت کم کردن وزن است.
مزایای سلامتی؛ دوچرخه سواری برای قلب مفید ومی تواند بروز بیماری های قلبی را کاهش دهد .
رهایی از استرس؛ دوچرخه سواری یک روش مقتدر در کم کردن استرس است و ذهن مردم را از مشکلات زیاد پاک می کند .
دوچرخه سواری تساوی گراست؛ بزرگترین همسطح کننده اجتماعیست . توانگر یا مستمند ، هرکسی می تواند از دوچرخه سواری لذت ببرد .
کاهش گرمای جهانی
تصادفات کمتر
مفرح (هیجانی ) بودن آن(پایگاه اطلاعاتی دوچرخه سواری کشور انگلستان).
لذا با توجه به عوامل موثر متفاوت بر دوچرخه سواری جا دارد که این عوامل شناسایی و اولویت بندی شود تا مسئولین بتوانند با برنامه ریزی و پیاده سازی عوامل موثرتر زمینه دوچرخه سواری در شهر کرمان انجام شود. رونق گرفتن دوچرخه سواری سبب بدست آوردن فواید فراوان ذکر شده دوچرخه سواری، در شهر کرمان می شود.
امید است که نتایج این تحقیق در اختیار برنامه ریزان توسعه شهری برای برنامه ریزی توسعه دوچرخه سواری قرار گیرد. همچنین نتایج این تحقیق می تواند در اختیار علاقه مندان به استفاده از دوچرخه قرار گیرد تا با درک و آگاهی بیشتری به این حرکت روی بیاورند.
۱-۴) اهداف تحقیق
۱-۴-۱) هدف کلی
هدف کلی این پژوهش شناسایی عوامل موثر بر توسعه دوچرخه سواری در شهر کرمان است.
۱-۴-۲) اهداف اختصاصی
شناسایی و دسته بندی عوامل موثر بر توسعه دوچرخه سواری در شهر کرمان
اولویت بندی عوامل موثر در توسعه دوچرخه سواری در شهر کرمان
بررسی تاثیر عوامل شناسایی شده بر توسعه دوچرخه سواری در شهر کرمان
۱-۵) فرضیه تحقیق.
بین عوامل شناسایی شده بر توسعه دوچرخه سواری در شهر کرمان اختلاف معناداری وجود دارد.
۱-۶) محدوده تحقیق