در جهان به طور کلی دو نوع نظام ثبت اختراع وجود دارد. در هر یک از این نظام‌ها از شیوه‌های خاصی برای ثبت اختراع وجود دارد:
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۳-۱-۱- نظام اعلامی
که در این مورد، ادارات ثبت اختراع بدون انجام بررسی‌های علمی و تخصصی صرفاً بر اساس ادعای مخترع و فقط به شرط آنکه اختراع مزبور قبلاً توسط شخص حقیقی یا حقوقی دیگری ثبت نشده باشد، آن را ثبت می‌کنند.
۳-۱-۲- نظام بررسی ماهوی (ماهیتی یا تحقیقی)
در این نظام، آزمایش‌ها و بررسی‌های متعددی در حضور متخصصان برای بررسی صحت و سقم ادعای مخترع صورت می‌گیرد و بعد از آن اجازه ثبت آن اختراع به مخترع داده می‌شود.
باید توجه داشت که نظام ثبت اختراع لزوماً یکی از دو نظام مذکور به صورت مطلق نبوده و ممکن است سیستم ثبت اختراع در یک کشور در برخی حوزه های علوم و تکنولوژی به صورت اعلامی باشد و در برخی دیگر از علوم و فناوری‌ها، به شکل بررسی ماهیتی باشد.یعنی اینکه، علاوه بر استعلام به منظور عدم ثبت پیشین آن، از نظر تخصصی، به بررسی دقیق ان پرداخته می‌شود.
۳-۲- مقایسه شیوه های ثبت اختراع در ایران و سایر کشورها
یکی از موارد افتراق بین دو حوزه‌ی بین‌الملل و حوزه‌ی داخلی ایران، شیوه‌ی ثبت اختراع در بین این دو حوزه می‌باشد. هر کشور ممکن است از یکی از این شیوه‌ها تبعیت نمایند. هر کدام از این شیوه‌ها یک سری محاسن و یک سری معایب را به همراه دارد. که به هر کدام از آن‌ها جداگانه پرداخته شد. حال ابتدا به بررسی اختراع اظهار شده و بعد، به شیوه‌ی ثبت اختراع در ایران و در چند کشور دیگر پرداخته می‌شود:
۳-۲-۱- بررسی اختراع اظهار شده
بررسی اظهارنامه در این مرحله به منظور بررسی وجود یا عدم سابقه‌ی ثبت اختراع مورد ادعا می‌باشد. بدیهی است در صورتی که اختراع قبل از این توسط شخص دیگری به ثبت رسیده باشد و در نتیجه اختراع اظهار شده دانشی بر دانش موجود بیفزاید، مورد حمایت نبوده و ثبت نخواهد شد.
در اداره‌ی مالکیت صنعتی ایران، اظهارنامه ارائه شده به لحاظ وجود یا عدم سابقه ثبت مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت احراز عدم ثبت چنین اختراعی توسط کارشناس مراحل بعدی جهت ثبت اختراع انجام می‌گیرد. و در صورت وجود سابقه‌ی ثبت در مورد آن اختراع، اظهارنامه رد می‌شود. و متقاضی می‌تواند نسبت به این رد، اعتراض نماید. ماده‌ی ۱۱ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ چنین مقرر می کند: «اداره مالکیت صنعتی تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه تلقی خواهد کرد، مشروط به اینکه اظهارنامه در زمان دریافت، حاوی نکات زیر باشد:
الف- ذکر صریح یا ضمنی این نکته که ثبت یک اختراع تقاضا می‌شود
ب- ذکر نکاتی که شناخت هویت متقاضی را میسر می‌کند
ج- توصیف اجمالی اختراع
اگر اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که اظهارنامه در زمان تقاضا فاقد شرایط فوق بوده است، از متقاضی دعوت خواهد کرد تا از تاریخ ابلاغ ظرف سی روز اصلاحات لازم را انجام دهد و تاریخ تقاضا همان تاریخ دریافت اصلاحات مذکور خواهد بود ولی اگر در مهلت تعیین شده اصلاح صورت نگیرد، اظهارنامه کان لم یکن تلقی خواهد شد».
و همچنین ماده‌ی ۱۳ قانون فوق‌الذکر چنین مقرر می کند که: «پس از قید تاریخ تقاضا، اداره مالکیت صنعتی اظهارنامه را از نظر انطباق با شرایط مندرج در قانون و آیین نامه آن، بررسی خواهد کرد و در صورت تشخیص انطباق، اقدام لازم را برای ثبت اختراع انجام می‌دهد. در غیر این صورت اظهارنامه را رد و مراتب را به متقاضی ابلاغ می‌کند».
در ادارات ثبت آمریکا و اروپا نیز بررسی اختراع به لحاظ جدید بودن و عدم سابقه ثبت آن صورت می‌گیرد. البته در این ادارات با توجه به وجود پایگاه‌های داده الکترونیکی که شامل تمامی اختراعات و اظهارنامه‌های ثبت شده می‌باشد این بررسی بسیار دقیق‌تر و سریع‌تر از ایران می‌باشد.
۳-۲-۲- کشور ایران
روش ثبت اختراع در ایران روش اعلامی می‌باشد و بررسی و تایید علمی آن اختیاری است. طبق قانون تایید علمی اختراع توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و از طریق دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور صورت می‌گیرد. در حال حاضر هشت منطقه مرجع برای ارزیابی علمی و حمایت از اختراعات و نوآوری‌ها در ایران وجود دارد، که عبارتند از: دانشگاه تهران، دانشگاه شیراز، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران. مخترع با ثبت اختراع و اخذ تایید علمی از یکی از مراجع تعیین شده و تهیه طرح کسب‌وکار می‌تواند از حمایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای ثبت آن در خارج از کشور هم بهره‌مند گردد. لازم به ذکر است که نظام ثبت اختراع در کشور ما به صورت اعلامی بوده و تنها در صورت تمایل مخترع به ارزیابی علمی اختراعش، وی باید با درخواست ارزیابی و تأیید علمی اختراع به اداره کل امور نوآوران و ارزشیابی فناوری در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مراجعه نماید بنابراین، نظام ثبت اختراع در کشور ما به صورت اعلامی بوده و انجام استعلام از یکی از دانشگاه‌ها و مراجعه منطقه ای بیانگر تحقیقی و اثباتی بودن نظام نمی‌باشد.
۳-۲-۳- کشور امریکا
در کشور امریکا، با توجه به اینکه از یک نظام ثبت اختراع بسیار دقیق و پیچیده برخوردار می‌باشد از سیستم بررسی ماهیتی تبعیت دارد. و در واقع با بهره گرفتن از این سیستم به مطالعه دقیق و کارشناسی شده موضوع ادعا شده برای اختراع می‌پردازد.. نظر به تفاوت اساسی وجود میان نظام بتنت این کشور با اغلب کشورهای دنیا، این کشور به صورت یک مورد خاص قابل بررسی می‌باشد. در کلیه کشورهای دنیا نخستین توصیه ای که به یک مخترع می‌شود آن است که پیش از آن که اختراع خویش را در کشورهای دیگر به ثبت رساند حتماً برای ثبت آن در کشور متبوعش اقدام نماید.
بررسی یک اختراع در اداره ثبت اختراعات آمریکا در یک مرحله صورت می‌گیرد، در واقع زمانی که یک اظهارنامه کامل به اداره ثبت اختراع آمریکا می‌رسد،این اداره تقاضای متقاضی را برای بررسی به یک کارشناس می‌دهد. تقاضای ثبت اختراع باید، ظرف هجده ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا تقاضای حق تقدم منتشر گردد. این انتشار می‌تواند به درخواست متقاضی زودتر از این موعد نیز صورت بپذیرد.قابل ذکر است که، فرایند بررسی شامل کنترل رعایت الزامات قانونی، جستجو در اختراعات ثبت شده در آمریکا، درخواست‌های منتشر شده‌ی ثبت اختراع، اسناد اختراعات خارجی و مبانی نظری موجود است، تا اینکه مشخص شود که آیا ابداع ادعا شده، جدید،کاربردی و غیر بدیهی است یا نه.
پس از آن که مختلف اداره ثبت اختراعات امریکا بررسی‌های مختلفی را انجام داد، تصمیم به اعطای ورقه اختراع به متقاضی می‌گیرد و تصمیم خود را در این خصوص به متقاضی ابلاغ می کند.در صورتی که با درخواست وی موافقت نشود، تصمیم به رد تقاضانامه می‌گیرد و آن را به متقاضی ابلاغ می‌کند. در این مرحله متقاضی می‌تواند در اظهارنامه خود اصلاحاتی انجام داده و مجدداً تقاضای بررسی نماید. در اداره ثبت اختراعات آمریکا نیز پس از ثبت، امکان اعتراض به ثبت اختراع وجود دارد و در صورتی که این اعتراض وارد باشد و معترض موفق به کسب رای دادگاه در این زمینه شود، ورقه اختراع باطل خواهد شد. مسئله قابل توجه اینکه، در کشور امریکا ارائه گواهی ثبت اختراع، ممکن است تا ۵ سال هم به طول بیانجامد.همان طور که ملاحظه شد سیستم ثبت اختراع در کشور آمریکا، سیستم ماهوی است.
شکل ۱- تصویر نمونه سند اختراع منتشر شده توسط اداره ثبت اختراعات امریکا
۳-۳- احراز ابتکاری بودن موضوع اختراع
یکی دیگر از موارد افتراق در بین کشورهای مختلف احراز ابتکاری بودن موضوع اختراع است. این موضوع در هر کشوری، می‌تواند متفاوت با سایر کشورها باشد، به طوری که دیده می‌شود در برخی از کشورها برای اینکه از ثبت مصادیق و ایده های کم اهمیت جلوگیری کنند چاره را در این دیده‌اند که ایده فنی بسیار پیشرفته را اختراع دانسته و موارد کم اهمیت‌تر از آن را اختراع محسوب ننمایند و در هر حال تشخیص ایده‌ها و نوآوری‌های پیشرفته یا غیر پیشرفته را بر عهده‌ی کارشناسان خود و عرف خاص برای هر موضوع و فنی قرار داده‌اند. (نوروزی، ۱۳۸۱).
اصولاً تعیین ابتکاری بودن اختراع در نظام‌هایی که دارای روش پیش‌آزمایی یا تحقیقی هستند با مشکلی مواجه نخواهد بود زیرا در این نظام‌ها، کشورها با بهره‌گیری از وسایل، امکانات و انجام تحقیقات و آزمایش‌های متعدد در زمینه های مختلف و مقایسه اختراعی که در خصوص آن تقاضای ثبت گردیده با اختراعات قبلی، به سرعت می‌توانند به ابتکاری بودن یا نبودن موضوع اختراع پی ببرند و صحت و سقم آن را تعیین نمایند.
اما در نظام‌هایی که فاقد روش پیش آزمایی هستند نظیر ایران، و از روش ثبت اختراع به صورت اعلامی یا روش ثبت بدون رسیدگی قبلی استفاده می‌کنند ادعای شخص مخترع مقرون به صحت تلقی می‌گردد و تنها با وجود شرط عدم سابقه‌ی ثبت، ادعای مخترع به ثبت خواهد رسید و تنها در صورتی یک اختراع به علت بدیهی نبودن یا ابتکاری نبودن از حمایت قانون گذار محروم می‌شود که شخص ذی‌نفعی در دادگاه صالح اقامه دعوی کند و این امر را به اثبات رساند.
ماده ۱۸ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، در این مورد چنین بیان می‌کند: «هر ذی‌نفع می‌تواند ابطال گواهینامه اختراعی را از دادگاه درخواست نماید. در صورتی که ذی‌نفع ثابت کند یکی از شرایط مندرج در مواد ۱، ۲، ۴ و صدر ماده ۶ و بند ج آن رعایت نشده است یا اینکه مالک اختراع، مخترع یا قائم مقام قانونی او نیست، حکم ابطال گواهینامه اختراع صادر می‌شود. هر گواهینامه اختراع یا ادعا یا بخشی از ادعاهای مربوط که باطل شده است، از تاریخ ثبت اختراع باطل تلقی می‌شود. رای نهایی به دادگاه به اداره مالکیت صنعتی ابلاغ می‌گردد و اداره مزبور آن را ثبت و پس از دریافت هزینه، آگهی مربوط به آن را در اولین فرصت ممکن منتشر می‌کند.»
بنابراین ضابطه‌ی تعیین ابتکاری بودن اختراع از هر کشوری نسبت به کشور دیگر متغیر می‌باشد و در واقع این به همان تبعیت کشورها از نظام‌های تحقیقی و یا اعلامی برمی گردد. که در هر کدام روش تعیین آن متفاوت با دیگر نظام است. (نجفی، ۱۳۹۰).
۳-۳-۱- معیارهای ارزیابی شرط گام ابتکاری
در ذیل به بررسی معیارهای ارزیابی شرط گام ابتکاری در کشور آمریکا، اداره ثبت اختراع اروپا، ژاپن و ایران خواهیم پرداخت.
۳-۳-۱-۱- اداره ثبت اختراع و علائم تجاری آمریکا
معیارهای ارزیابی در آمریکا، به اصلی و ثانوی قابل تقسیم هستند که معیار اصلی برگرفته از دو رای مشهور گراهام و کی اس آر است. ابتدا به معیار اصلی و بعد به معیار ثانوی خواهیم پرداخت.
۳-۳-۱-۱-۱- معیار اصلی
یکی از معیارهای ارزیابی در اداره ثبت اختراع و علائم تجاری آمریکا، معیار اصلی می‌باشد. این معیار بر اساس دو رای مشهور در آمریکا، به نام «گراهام» و «کی اس آر» می‌باشد. ابتدا رای «گراهام» و سپس رای «کی اس آر» را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
۳-۳-۱-۱-۱-۱- رای «گراهام»
در سال ۱۹۵۳، ورقه اختراعی به شرکت گراهام اعطا شد. این شرکت پس از آن که علیه چندین شرکت با ادعای نقض حق اختراعش اقامه دعوا کرد. در سال ۱۹۵۵، علیه تولیدی جفروی اقامه دعوا کرد و دادگاه با این استدلال که اختراع گراهام فراتر از فن یا صنعت قبلی، وسیله ای ارزان‌تر و پیشرفته تر است، حکم به نفع گراهام داد؛ اما پس از چندی گراهام علیه شرکت جان دیر اقامه دعوا کرد که دادگاه با این استدلال که اختراع گراهام محصول جدیدی نیست ورقه اختراع را باطل اعلام کرد. (نجفی،۱۳۹۰)
این رای که در پرونده معروف گراهام علیه جان دیر صادر شد، اولین تفسیر دیوان عالی آمریکا از شرط بدیهی نبودن مندرج در ماده (۳۵) ۱۰۳ قانون اختراعات مصوب سال ۱۹۵۲ است. عدم تعیین سطح ابتکار مورد نیاز برای احراز شرط بدیهی نبودن در ماده مرقوم ۱۳، مسئله اصلی مورد بررسی در این پرونده بود.در این رای اعلام شده است که برای ارزیابی شرط گام ابتکاری باید مطابق ماده (۳۵) ۱۰۳، اولاً قلمرو فن یا صنعت قبلی مشخص شود، یعنی پیشرفت‌های موجود قبل از ثبت اظهارنامه دقیقاً تعیین شوند. ثانیاً، تفاوت‌های میان فن یا صنعت قبلی و ادعاهای مندرج در اظهارنامه اختراع با پیشرفت‌های موجود، مقایسه و تفاوت‌های آن ذکر گردد.
ثالثاً، سطح مهارت متعارفی از دانش مربوط برای شخص با مهارت معمولی در دانش تعیین گردد؛ یعنی مشخص شود که شخص با مهارت معمولی دردانش، چه سطحی از مهارت را در ارتباط با حوزه فنی اختراع دارد. رابعاً، در موارد شک راجع به وجود یا عدم وجود گام ابتکاری، تحقیق درباره ملاحظات ثانوی از قبیل موفقیت تجاری اختراع ادعایی، نیاز طولانی مدت و برآورده نشده به فناوری، عدم موفقیت دیگران و… به کار گرفته شود. در واقع به عقیده صادر کنندگان رای مزبور، چهار مسئله فوق، اساس ارزیابی شرط بدیهی نبودن را شکل می‌دهند. (نجفی،۱۳۹۰).
۳-۳-۱-۱-۱-۲- رای «کی اس آر»
این تصمیم جدیدترین رای صادر شده از دیوان عالی آمریکا راجع به شرط بدیهی نبودن است که در پرونده «شرکت بین‌المللی کی اس آر علیه شرکت تلفلکس» صادر شد.
