در باورهای اساطیری ایرانیان پیش از زرتشت جهان صورتی گرد و هموار مانند یک بشقاب داشت. آسمان نیز سنگی و سخت مانند الماس تصور می‌شد. زمین در مرکز کاملا هموار و دست نخورده بود و هیچ حرکتی در میان زمین و ماه و ستارگان وجود نداشت. اما به دنبال تازش نخست اهریمن به زمین ناگهان دگرگون شد. در آن پویایی پدید آمد و کوه‌ها ایجاد شدند و رودخانه‌ها به جریان افتادند ماه و ستارگان به چرخش در آمد. در تصویر کلی دنیا در آن زمان، جهان به هفت اقلیم تقسیم شد که مرکز آن خونیرث نام داشت و شش سرزمین بصورت اقماری در اطراف آن بودند. آسمان نیز دارای سه مرتبه ستاره‌پایه، ماه‌پایه و خورشیدپایه بود. کوه تیره که در البرز قرار داشت مرکز عالم دانسته می‌شد.( موله، م.۱۳۸۶)
در اساطیر ایرانی بیش از هر چیز نبرد خیر و شر و عناصری که در زیر آن دو رده بندی می‌شود، چشمگیر است. به عبارتی تفکر ایرانی در همه چیز در پی این رده‌بندی است و جنبه اخلاقی نیرومندی به آن داده‌است. یکی دیگر از عناصری که در همین رده بندی اهمیت زیادی در فرهنگ ایرانی داشته‌است مفهوم شاه و فره‌مندی او از طرف خداست. شاهی که در خدمت رده نیک باشد فره همیشه به او تعلق دارد، و هر کاری که او را از این رده خارج سازد باعث گسستن فره از اوست. بررسی این مسائل و این رده بندی فرهنگ و ریشه‌های فرهنگی ایرانی را روشن می‌سازد. در فرهنگ اساطیر ایران، تقابل خیر و شر وجود دارد و نه تقابل انسان و خدا. پیام اسطوره‌های ایرانی تقابل دو گوهر است؛ دو گوهر خیر و شر. یکی راستی و دیگری ناراستی، یکی خوشبویی و دیگری بویناکی، یکی روشنایی است و دیگری تاریکی» (برگرفته از مصاحبه جلال ستاری با دکتر فکوهی).
۲-۱-۷- منابع اساطیرایرانی
- منابع هندی: به دلیل فرهنگ مشترک که از دوران مهاجرت آریاییان به بعد میان بومیان و هند و ایران وجود داشته است.
- منابع اوستایی: کتاب اوستا که زبان آن جزء زبانهای باستانی ایران است و مدتها سینه به سینه نقل می‌شده، در دوره ساسانی با تکیه برآگاهیهای همه موبدان و با خطی که در دوره ساسانی بر مبنای خط پهلوی اختراع شده بود، تدوین یافته است.
- منابع مانوی: شامل نوشته‌های مانی و پیروان اوست.
- منابع پهلوی: منظور سنت‌های متعلق به دوره ساسانی است و حتی این آثار روایتهای بسیار قدیمی تری را بازگو می‌کند.
- منابع عربی و فارسی: شاهنامه در واقع منبع اصلی روایتهای اساطیری و حماسی ایران به زبان فارسی است و بر اساس خداینامه‌ها سروده شده است.
- نگا ره‌ها: نگاره‌ها بازمانده از دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی بر دیواره‌ها و روی مهرها و سکه‌ها و ظرفها است که تصویره ایی از خدایان و قهرمانان گذشته را منعکس می‌کنند.
- نوشته‌های مورخان غیر ایرانی: نوشته‌های تاریخ نویسانی مثل هرودوت و منابع ارمنی و سریانی را می‌توان نام برد».(دادور،مبینی:۱۳۸۸ : ۳۰)
۲-۲- نماد وپیدایش آن
نماد با خود شناسی انسان مربوط است.نماد یکی از ابزارهای معرفت وکهن ترین وبنیادی ترین روش بیان محسوب می‌شود،ابزاری که موجب آشکار شدن مفاهیمی می‌گردد که بصورت دیگری قابل بیان نیستند.نمادها نه فقط جهانی هستند ،بلکه در طول اعصار باقی مانده وتا به امروز رسیده‌اند"آنها در خطوط متعارف‌اندیشه قرون ورویا‌های نژادی شمول یافته‌اند.نماد، تخیل ما را بر می‌انگیزد و مارا به اقالیم بی کلام‌اندیشه رهبری می‌کند"(لین یو تانگ).این‌اندیشه ازآن خود فرد نیست،نماد نمی تواند به طور غیر طبیعی وخود به خودی برای بیان خواسته‌ها وافکار شخصی به وجود آید.نماد از فرد فراتر میرود وجهانی میشود،وجزذات حیات معنوی است. نماد بیان حقیقی متعالی است که به هیئت نماد در آمده است،یکی از ابزارهای برقراری ارتباط با حقایقی است که محدودیت‌های زبان آنها را مبهم ساخته یابیان مناسب آنها را مشکل کرده است. بنابراین نماد نمی تواند به طور مطلق یک شکل باشد، چه در این صورت نشانه است،ونیز نمی تواند خارج از حوزه ی دینی اش مفهوم پیدا کند.عرصه ی فرهنگ یا ماوراء الطبیعه ،خاکی است که نماد در آن می‌روید. نماد کلیدی است برای ورود به قلمرویی وسیع تر از خودش و وسیع تر از انسانی که آنرا بکار می‌برد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در نظریه ساختار گرایی از نماد به دال تعبیر می‌شود و معنا و مفهومی را که نماد منتقل می کند مدلول نام دارد. هرمنوتیک نیز عبارت است از دانش گشایش و تفسیر معنا و مفهوم دال‌ها، به کمک هرمنوتیک می‌توان معماری را به عنوان یک نماد تأویل نمود(ویسی، ۱۳۸۸: ۲۳۶)مارتین گری عقیده دارد، سمبل چیزی است که از طریق قیاس یا تداعی معانی، نماینده ی چیز دیگر (اغلب یک ایده یا کیفیت) باشد. چنان که سفیدی نماینده ی بی گناهی؛ شیر، شجاعت و گل سرخ، نشانگر زیبایی است. این قبیل سمبل‌ها از طریق قرارداد و سنت به وجود می‌آیند، یک مار ممکن است بنا بر قراردادها و سنت‌های مختلف، نماینده ی شر یا خرد باشد(اکبری و پورنامداریان، ۱۳۹۰: ۵۷(تجلی کامل نمادهای دینی و اسطوره‌ای در هنر دیده می‌شود(ویسی، ۱۳۸۸: ۲۳۸) دین زرتشتی نمونه‌های بسیار روشن به دست می‌دهد که چگونه ادیان تمایل به تحول دارند. پذیرفتن برخی از اسطوره‌ها و مناسک ادیان سنتی برای ذهن انتقادی امروزی اگر غیر ممکن نباشد، لااقل دشوار است و چون مؤمنان در عین حال نمی توانند آنها را رد کنند، به تمثیل و نمادپردازی توسل می‌جویند و این کار می‌تواند تفسیر نمادین از سفر تکوین یا اوستا باشد. این که همراه با تحول تفکر انتقادی، نمادپردازی نیز گسترش می‌یابد، گفته‌ای است که در آن حقیقت بسیاری نهفته است (دوشن گیمن). نباید فراموش کنیم که‌اندیشه‌های باستانی نیز از نمادپردازی بسیار بهره می‌گرفتند. همه تفسیرهای نمادین لزوما جدید نیستند؛ بنابراین، در دین زرتشتی اسطوره و مناسک کلا با هم درآمیخته‌اند، یکی دیگری راپشتیبانی و تبیین و توجیه می‌کند.اسطوره در قلمرو نماد می‌باشد و به زبانی پیچیده و چند سویه و رازآلود که زبان نماد است، با ما سخن می‌گوید؛ و نهفته‌هایش را بر ما آشکار می‌سازد(کزازی، ۱۳۷۶: ۱۶۲) اسطوره‌ها همواره مفهوم و معنا را تبدیل به فرم و شکل می‌کنند تا قابل فهم و درک باشند(بارت، ۱۳۷۵: ۵۸) رمز شناختی غیر مستقیم است؛ یعنی به طور مستقیم بر معنایی دلالت نمی کند(ستاری، ۱۳۷۲: ۲۳) به عبارتی، «صورت، رمز «معناست».
۲-۲-۱- مفاهیم نماد
در فرهنگ آریان پور نماد(symbol) این گونه معنا شده است:
۱.نشان،علامت ،رمز،اشاره،رقم،نشانی ،نمونه
۲.معنی مجازی:کیش،عقیده ،اعتقاد،نشانه خویشاوندی وهمبستگی و…
۳.پند،مثل،گفته اخلاقی،کنایه
۴.نمایش به وسیله علائم رمزی
در همین فرهنگ درباره معنای «سمبولیست»نیز چنین آمده است:

1. 1. استعمال کننده علائم رمزی ،کسی که می‌تواند با مهارت افکار وعقاید خودرا، با علایم وشواهد بیان کند.

1. 1. کسی که نان وشراب عشای ربانی را نشانه بدن وخون عیسی می‌داند.کسی که طرفداراستعمال علایم رمزی در دین است.

1. 1. در ادبیات وهنرهای زیبا ،نویسندگان وهنرمندان فرانسوی وبلژیکی بعد ازسال۱۸۸۰در ادب وهنر،بیشتر به مفاهیم وحقایق کلی توجه داشته‌اند ،تا به واقعیات.

در فرهنگ فارسی معین«نماد»(سمبل) این گونه معنا شده است:
۱.شیئی یا موجودی که معرف موجودی مجرد واسم معنی است،نشانه،علامت.
۲.مظهر.
۳.هر نشانه قراردادی اختصاری.
در فرهنگ نفیسی،کلمه«نماد»(سمبل)،چنین تعریف شده است:
نشانه،نشان،علامت،نماینده،نمونه،رمز،شبه،صورت(در الهیات)،مجموعه اصول عهده مذهب….وعلامت واشاره‌ای که در روی سکه‌های قدیم ،نشانه ومحل ضرب آن است .
اصطلاح«سمبل» که در زبان انگلیسی وفرانسه،که به فارسی گاهی«نماد» ترجمه شده،اصلا” از ریشه مصدر یونانی آن «سیمبالین»(به معنای به هم پیوستن وبهم‌انداختن)اشتقاق یافته است.«سیمبلن» در زبان یونان باستان به معنای«نشان،مظهر،نمودوعلامت » به کار می‌رفته است.
نمادآیت ونشانه‌ای ازشیئی یاامری است که شیئی یا امری دیگرراالقامیکند.مثلا"«تراز»نمادی از علامت«تاج» نشانه سلطنت «کبوتر» نماد صلح می‌باشد.
درزبان فارسی نماد به معنای «نمود، نما، نماینده» به کاررفته است به عبارتی،میتوان ازلحاظ اصطلاح چنین گفت «نماد:سمبل» ،«نمادگرایی:سمبلیسم» ،«نمادگرا:سمبلیست» ،«نمادین:سمبلیک» و«نمادگرایانه:سمبلیستیک».
۲-۲-۲- پیدایش نماد
حقایق ووقایع بیشمار که درماورأی درک بشر قرار دارند،اورا وا داشته‌اند تا برای ابراز‌اندیشه‌ها ومفاهیمی که بیان فهم وتوصیف کلامی آنها مشکل بوده است.نظامهایی از علایم گوناگون ابداع کند.
«کاول گوستاو یونگ» میگوید«واژه یا تصویر،زمانی یک نماد است که متضمن چیزی در ماورأی معنای آشکار و مستقیم خود باشد» نماد دارای جنبه‌های وسیع تر و ناخود آگاه است که هرگز نمی توان به طور دقیق آنرا تعریف یا به طور کامل توصیف کرد . ما نیز امیدوار نیستیم که بتوانیم آن را تعریف یا توصیف کنیم . هنگامی که ذهن به جستجوی نماد می‌پردازد،با‌اندیشه‌هایی برخورد می‌کند که در ماورأی قابلیت‌های منطقی ـ عقلانی آن قراردارد.‌اندکی تأمل ودر خود فرو رفتن ،ما را به این نتیجه می‌رساند که بشر قادر به دریافت ودرک کامل هیچ چیز نیست اومی تواند ببیند،بشنود،لمس کند وبچشد.اما قابلیت‌های دیداری وشنیداری وتمام آگاهی‌هایی که از طیق قوای لامسه وچشایی می‌تواند برای او حاصل شوند،به تعداد وکیفیت قوای احساس وابسته‌اند. زندگی ما،ناشی از برقرار کردن ارتباطمان است. ما ترجیح می‌دهیم فاصله‌های بعید زمانی ومکانی را علاوه بر بکارگیری زبان گفتاری از طریق استفاده از علایم نوشتاری در تمان ابعاد برطرف سازیم واز این طریق ایجادارتباط نماییم.امروزه بیش از هرزمانی،در راستای جای گزینی پرمحتوا کردن علایم محدود الفبایی(حروف)از علایم استفاده می‌کنیم.
حدود چهل هزار قبل ،بشر اولیه که از طریق شکار روزگار می‌گذراند ،به منظور انتقال افکار وامیال خویش ،به حک علایمی گرافیکی بر روی صخره‌ها پرداخت وبدین وسیله کوشید امیال و افکار خویش را از طریق تصویر بنمایاند.از این رهگذر،اندیشه ایی که تا آن زمان صرفا” از طریق صوت(زبان) یاحرکات (حالت دستها) بیان می‌شد،این قابلیت را پیدا کرد که بتواند ثبت گردد وپایدار بماند بر روی سنگهای آزیلی مربوط به دوران عصر حجرمیانه(حدود۸۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) نمادهایی نقش شده‌اند که معنای آنها هنوز کشف نشده است وتنها احتمال می‌رود که بر شعایر مذهبی ویا مراسم جادو مربوط باشند. در همه حال این نمادها آنچنان معنا نیی دارند که به سختی می‌توان این نظر را که آنها را عناصری از بازیهای تصویری می‌انگارد، پذیرفت. در آن دوران بسیار دور ،یک دایره می‌توانست بیان کننده خورشید ودر نتیجه نشانه ایی به معنای روز(ابدیت) باشد.
حروف « M» میتواند تصویر مردی باشد که روبه رو نشسته و پاهایش را به دو طرف باز کرده است.
علامتهای موج دار می‌تواند نشانه‌هایی از بیان آب بوده باشد.
به هر حال ، رد پاها هم دارای معا نی هستند ودر نتیجه باید آنها را همچون نوشته‌هایی عینی در نظر گرفت؛ بدین معنا که آنها ترسیم شده باشند ، علایمی تصویری هستند .
این رد پاها (علایم) که در اصل نقشی ارتباط داشته و مربوط به نوع «بازی» نزد بشر پیش از تاریخ بوده است،امروزه اطلاعاتی سودمند در باره وجود نوعی زندگی ومحیط بشر در اختیار ما می‌نهند. بنابراین ،علامت در عمل یک ارتباط است.از طریق علایم نمادین بود که بشر توانست بت همنوعان خود ارتباط برقرار ودر نتیجه بین آن زمان ومکان حاضر ،پلی ارتباطی ایجاد کند.
به مرور زمان بشر توانست ،نیازهای خود را از طریق نمادهای ساده یاترکیبی بیان نماید. (کوه نور:۱۳۸۱:
۲-۲-۳- نقوش و عناصر نمادین در نقش برجسته‌های ساسانی
نقش برجسته یا حجاری روی صخره در ایران از قدمتی بسیار برخوردار است که معمولا جهت بزرگداشت واقعه‌ای مهم یا نمایش صحنه‌ای سمبولیک مورد استفاده قرار می‌گرفتند و معمولا درکنار جاده، معبر، شهر مورد علاقه شاه، چشمه یا رودخانه برپا می‌گشتند.
نقش برجسته‌های ساسانی یکی از مهمترین هنرهای این دوره است چرا که کلید شناسایی بسیاری از حوادث تاریخی ونیز هنرهای این دوره محسوب می‌شود را همواره می‌توان با تابلوی اعلانات یکی دانست. آنها پیام نسبتا ساده‌ای را در مقیاسی بزرگ در مکان عمومی مناسبی، با هدف تاثیرگذاری بر رهگذران نمایش می‌دهند(کرتیس، ۱۳۸۹: ۵۹)این نقش برجسته‌ها در مناطقی چون نقش رستم، نقش رجب،طاق بستان ، فیروزآباد وبیشاپور بر بدنه کوه‌ها کنده شده است همچنین نقوش برجسته رامیتوان در هنرهای گچبری و مهرهای ساسانی بررسی کرد. در نقش برجسته‌ها موضوعاتی همچون نقوش حیوانی وگیاهی وانسانی وتصاویری ازنقشهای تاج بخشی از سوی ایزد در نقش رستم، پیروزی اردشیر بر اشکانیان را از نظر مظهری به وجه بهتری تصویر نموده که شاه اشکانی در زیر اسب اردشیر، و اهریمن که مظهر تاریکی و شر است در زیر سم اسب اهورامزدا افتاده‌اند. این نقش نموداری از روحیات ضدپارتی شاهان ساسانی و پیروزی و شکوه آیینی زرتشتی است. این هر دو‌اندیشه در مأخذ کتبی به روشنی تعقیب شده‌اند، ولی هیچ یک از دو‌اندیشه ی یاد شده به هنگام پادشاهی اردشیر پدید آمده می‌توان تا حدی به جریان پیشرفت این‌اندیشه‌ها پی برد(لوکونین، ۱۳۸۴: ۷۴) در نقش برجسته ی اردشیر در فیروزآباد اهورا مزدا، تاج نواردار، نماد پادشاهی را به اردشیر می‌دهد. پیام این نقش برجسته سیاسی است؛ اردشیر با به تصویر کشیدن تاج گیری و حق فرمانروایی یا فره شاهی از پروردگار، که تقریبا تجلی اسرارآمیزی است که بدون آن فرمانروایی در ایران ناممکن بود، به دستیابی خود به قدرت مشروعیت بخشیده است(کرتیس، ۱۳۸۹: ۵۴ و ۵۵) مانند بناهای یادمانی دوره ی ساسانی که با ساخت کاخها و بناهای مذهبی به نیازهای کاربردی و نمادین طبقه ممتاز پاسخ داد، کاربرد و شکل هنر این دوره نیز گویای پیام حامیان آن است. در صحنه تاج گیری اردشیر اول، سوار بر اسب، از دست اهورامزدا یا هرمزد در نقش رستم، اردشیر با بیان موجز و بسیار پویای پیروزی مادی و معنوی خود، گذشته، حال و آینده و حکومت و مذهب ملی را در یک لحظه به یکدیگر پیوند زده است. در ترکیبی متقارن که به نحو قدرتمندی توازن دارد پادشاه در لحظه موفقیت‌های خود در برابر ایزد خویش قرار گرفته که در آن دستاوردهای پادشاه در میدان نبرد با پیروزیهای ایزدی در جبهه روحانی برابر نهاده شده است. غلبه اردشیر بر آخرین پادشاه اشکانی که کنار اسبش به خاک افتاده است، با پیروزی نهایی یزدان آفریننده بر اهریمن به طور همتراز منعکس شده است. یزدان امتیاز پادشاهی را با نیم تاج، یا فر، پادشاهی به او می‌دهد. برابری پادشاه و یزدان، یعنی واقعیت و کمال مطلوب، در اینجا به شکل ترجیع بندی تصویری نشان داده شده است که به واقعیتی تاریخی بعدی کیهانی می‌بخشد. این برابری همچنین یادآور مفهومی زرتشتی است که از نمونه نخستین روحانی، آفرینش مادی پدید می‌آید. آنچه این صحنه را برای بیننده جذاب می‌سازد مفهوم دوگانه، یا شاید، چندبعدی آن است. صحنه در فضایی واقعی، و در موقع لزوم در نقطه‌ای خیالی، طراحی شده است که در آنجا و در آن هنگام پادشاه به سبب پیروزی تاریخی که بازتاب نبرد کیهانی یزدان است، پاداشی نمادین می‌گیرد. مرکز اصلی توجه در این نقش بر عمل تاج گیری است همراه با حالات محترمانه، موقر و تأثیرگذار حاضران در صحنه که به آن معنای دقیقی از اعمال نیکی که به انجام رسیده و پاداش یافته‌اند می‌بخشد. ادغام تدریجی نقش اردشیر در مقام فرمانروایی تاریخی با عملکرد کلی او در قالب پهلوانی فرهنگی و قهرمانی الهی، اهمیت ویژه دارد. مفاهیم کلی و لایه‌های چندگانه ی معنایی این ترکیب در همه ی نقوش برجسته ی بعدی دوران ساسانی، که ظاهرا مدارک مستند تاریخی را به تصویر کشیده‌اند، تا حد بسیار زیادی تایید شده است. ترکیب مشابه دیگر رویدادهای واقعی یا تاریخی و مفاهیم آرمانی یا کلی در هنرهای تزئینی دوره ی ساسانی درخور توجه است. در دوران فرمانروایی شاپور دوم هنر ساسانی در هنرهای تزئینی، به ویژه در نقره‌های زینتی عالی تجلی بی نظیری یافت. طبق بررسیهای پرودنس‌هارپر (۱۹۷۸) بشقابهای نقره ساسانی مزین به نقوش باشکوه و خیره کننده هنر درباری، عمدتا در کارگاههای سلطنتی زمان شاپور دوم تولید شده‌اند که در آن زمان نقش بسته است. دوران فرمانروایی شاپور عصر بیداری مذهبی نیز هست. شاپور هنگامی که در قرن چهارم در خطر حمله ی امپراتوری برتر روم شرقی قرار گرفت، ترفندهای حکومتی و نظامی تازه‌ای را در پیش گرفت و در مقابله با جهان تازه مسیحی شده ی روم، اصول مذهب زرتشتی را با قدرت در ایران اعمال کرد. موضوع هنر این دوره بیشتر درباری و تشریفاتی است. طبقه ممتاز حاکم در حال اجرای اعمال نمادین و رسمی از جمله شاه در شکار، بزم، یا تاج گذاری نشان داده شده‌اند. پادشاه با تاج و جامه ی مخصوص موضوع اصلی این صحنه‌هاست. با این حال هویت منحصر به فرد او و رویداد ویژه ی ثبت شده از نقش کلی وی در مقام پهلوان فرهنگی و مظهر زرتشتی همواره پایین تر است. چشمگیرترین نمود مفهوم فرمانروای آرمانی در دوره ساسانی در اواخر این دوره هنگامی که خسرو اول در مقام پادشاه، حق قانونی بیشتری یافت، تدوین شد. دارنده تاج مخصوصی را که روی مرصع کاری سنگ بلور معروف به «پیاله سلیمان» در کتابخانه ملی پاریس حکاکی شده است خسرو اول می‌دانند. با این حال حالت جدی و تمام رخ پادشاه به تخت نشسته کیفیتی دور از ذهن و مافوق انسانی به تصویر داده است. حفظ پیاله در مجموعه‌ای اروپایی به مثابه گنجینه‌ای پر ارزش و ساخت نمونه‌های مشابه آن در فراسوی ایران، جذابیت جهانی این مفهوم ناب پادشاهی را تایید می‌کند. تکه‌ای از پارچه‌ای قبطی از آنتینو در مصر که در اختیار هر دو موزه ی لوور و موزه ی منسوجات لیون است، یادآور صحنه تاج گیری مشابهی است از دوره ساسانی روی پارچه‌ای متعلق به ۶۱۹ -۶۲۹ میلادی، دوره ی تصرف مصر توسط ایران در زمان ساسانی. پادشاهی فره مند در هنر ساسانی در نقوش برجسته عظیم خسرو دوم در غار صخره‌ای طاق بستان در نزدیکی کرمانشاه، متعلق به اوایل قرن هفتم، به بهترین نحو تجلی یافت. نمایش نمادهای سلطنت که در سراسر مجموعه تزئینی سرداب بزرگ این محوطه منعکس است، چنان ستایش شگفت آوری از پادشاهی است که مجددا موجب انتخاب این غار در اوایل قرن نوزدهم برای ایجاد نقش برجسته شاهی گردید. از بین دو سرداب کنده کاری شده در کوه پارو، ورودی سرداب بزرگ تر بر برون زد صخره‌ای مشرف به پارک و شکارگاه ساسانی کنده شده و نمایی با طاق ضربی مزین به طومارهایی از گل و گیاه مسبک است که بالای آنها نقش دو فرشته بالدار قرار دارد. این فرشته‌ها نیز مانند نشانهای بالدار پیروزی در طاق نصرت رومی، نماد پادشاهی و سخاوت در دست، از فضای مثلثی بین دو طرف طاق به طرف هم نزدیک شده‌اند. در صحنه تاج گیری روی دیوار پشتی سرداب، دو ایزد در دو سوی پادشاه با ابهت و با حالت تمام رخ، همان نیم تاج فرمانروایی آسمانی را که در دستان فرشته‌هاست و دور قاب سرداب بزرگ به هم متصل شده‌اند، به سوی او دراز کرده‌اند. حال آن که در صحنه تاج گیری اردشیر از اوایل دوره ساسانی پادشاه به سبب اعمال نیکش نیم تاج نمادین را مطالبه می‌کند؛ اما در تاج گیری خسرو، لطف الهی پیامد پادشاهی و جزئی از مقام سلطنت است. بلافاصله در زیر صحنه تاج گیری اردشیر، نقش پادشاه سوار بر اسب شبیه به دلاوری مسلح تصویر شده است. گرچه هویت پادشاه در پشت زنجیر متصل کننده ی کلاهخود و زره پنهان است، شخصیت کلی وی در همه ی جزئیات شکل، حالت و جامه اش پیداست که او را در نقش جنگجویی قهرمان که در منابع زرتشتی پادشاه آرمانی است، می‌نمایاند(کرتیس، ۱۳۸۹: ۱۰۷ - ۱۰۴) منظره پیکاری که بر صخره‌های فیروز آباد نقش گردید جنبه ی مظهری و سمبولیک دارد و در آن نقش‌ها پیکار سپاهیان به صورت نبرد فرمانروایان عرضه شده است(لوکونین، ۱۳۸۴: ۹۲) نقش ویژه ی تاج گذاری شاپور یکم در بیشاپور درست همانند نقش ویژه ی تاج گذاری اردشیر یکم بر صخره‌های نقش رستم است از دشمن شاپور در زیر سم اسب او تصویر شده، از ان گردیانوس امپراتور روم است. مفهوم این نقش مانند مظاهر منظره تاج گذاری نقش رستم بسیار واضح و روشن است. پیروزی شاپور بر گردیانوس همپایه ی پیروزی خدای روشنایی بر تاریکی است(لوکونین، ۱۳۸۴: ۸۴) در نقش برجسته ی عظیم نقش رستم در پایین آرامگاه داریوش، شاه سوار بر اسب است. والرین در برابرش زانو زده و طلب بخشش می‌کند. در پشت، شخصیتی رومی ایستاده که شاه دست او را گرفته است. ظاهرا شاه تاج امپراتوری روم را به شخصی که مورد پسند و منتخب اوست می‌بخشد. آنچه این نقش برجسته مظهر آن است روشن و آشکار می‌باشد. شاه شاهان، شاهنشاهی‌های جهان را، آن گونه که دلخواه او است، به این و آن می‌بخشد(هرتسفلد، ۱۳۸۱: ۳۲۰) نقش برجسته ی اردشیر دوم، در طاق بستان نمایانگر به سلطنت منصوب شدن شاه توسط ایزد هرمزد (طرف راست) و ایزد میترا (سمت چپ) است. شاه و هرمزد بر روی جسد یکی از رومیان ایستاده‌اند و میترا، مانند بودا، بر روی گل نیلوفر، ایزد میترا را به خط زرتشت پنداشته‌اند. این ایزدی که از او نور خورشید ساطع است، نخستین بار در ۳۰ ق. م، در بنای یادبود آنتیوخوس کماجنه یی ظاهر شد که اسم او را نیز در کتیبه ی آنجا آورده‌اند(هرتسفلد، ۱۳۸۱: ۳۳۳) بطور کلی خصوصیات نقش برجسته‌های ساسانی شامل موارد زیر میباشد:
۱.موضوع عمده نقوش اعطای منصب،غلبه بر دشمن، موکب شاهی وشکار شاهانه می‌باشد.

2. 2. در این نقوش شاه، مانند دوره هخامنشی، بزرگتر از اطرافیانش مجسم شده است.

2. 2. در این نقوش صف اشخاص جاهای خالی را پر کرده وافراد اکثر بطوردسته جمعی نشان داده شده‌اند.

2. 2. در این نقوش رعایت قرینه در ترکیب وسایر سجایای خاص ایرانی بچشم میخورد.

2. 2. در این نقوش وقایع تاریخی ثبت شده است.(زمانی۱۳۹۰: ۲۳)

فصل سوم : بررسی نقوش انسانی درهنرنقش برجسته‌های ساسانی
فصل سوم
بررسی نقوش انسانی
درنقش برجسته های ساسانی
۳-۱- هنرساسانی

برای سیستم دو فازی آب- نفت معادله پایستگی جرم به صورت معادله (۳٫۱) بیان می شود:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۳٫۱)
که در آن  چگالی سیال،  سرعت سطحی سیال،  تخلخل، S اشباع سیال در فضای متخلخل، t زمان،  نرخ سیال به واحد حجم و زیر نویس  نشانگر فاز نفت و چاه می باشند.
مساله فرموله نمودن حرکت سیال در محیط متخلخل با حرکت سیال در یک محیط پیوسته (غیر متخلخل) از همین جا، جدا میشود. آنها فقط در قانون عامِ بقای جرم(معادله پیوستگی) با هم مشترک هستند و در قوانین خاص با هم اختلاف جدی دارند. در حالت مکانیک سیالات محیط پیوسته، بعد از نوشتن معادله پیوستگی (قانون بقای جرم، قانون عام) معادله بقای مومنتوم (قانون عام) همراه با قانون خاص گرانروی نوشته میشود تا تشکیل معادلات حاکم ناویه-استوک را بدهند. در طرف مقابل، مکانیک سیالات محیط متخلخل با نوشتن معادله دارسی یک معادله نیمه تجربی (نیمه عام-نیمه خاص) بدست می آید. با ترکیب معادلات پیوستگی و دارسی و همچنین سایر معادلات و قوانین خاص مقتضی (مثلاً در حالت چند فازی و یا چند جزئی از روابط اشباع شدگی فازها و تعادل ترمودینامیکی استفاده میشود) معادلات حاکم به دست آمده و آماده حل می شوند. معادله پایستگی مومنتوم برای هر سیستم از معادلات ناویر-استوکس استخراج میشود. اما این معادلات برای جریانهای با سرعت کم در درون محیط متخلخل توسط معادله نیمه تجربی دارسی بیان می شوند:
(۳٫۲)
گرانروی سیال،  نفوذپذیری نسبی، p فشار، g شتاب جاذبه، dعمق می باشد. K ماتریس نفوذپذیری است که به طور معمول در مختصات مستطیلی تعریف می شود و یک ماتریس قطری است:
(۳٫۳)
که سه جزء موجود در (۳٫۳) نفوذپذیری در سه جهت x,y,z می باشند. چون نفوذپذیری نسبی تابعی از اشباع است معادله (۳٫۲) به یک معادله غیر خطی تبدیل می شود. با ترکیب معادلات (۳٫۱) و (۳٫۲) به معادله (۳٫۴) می رسیم:
(۳٫۴)
معادله (۳٫۴) شامل ۴ مجهول  می باشد. دو تا از این مجهولات می تواند به کمک دو معادله (۳٫۵) و (۳٫۶) حذف شوند:
(۳٫۵)
(۳٫۶)
که  منبع دیگر غیر خطی شدن معادلات جریان است. با در نظر گرفتن تعاریف (۳٫۷) ، (۳٫۸) و (۳٫۹) به دو معادله (۳٫۱۰) و (۳٫۱۱) می رسیم:
(۳٫۷)
(۳٫۸)
(۳٫۹)
(۳٫۱۰)
(۳٫۱۱)
معادلات جریان دو فازی که در (۳٫۱۰) و (۳٫۱۱) فرموله شد شامل دو متغیر حالت فشار فاز نفت و اشباع فاز آب می باشد. بنابراین معادلات دارای ۲N_c متغیر حالت است که N_c تعداد گریدهای مخزن است که معمولاً این تعداد برای مخازن واقعی از مرتبه هزار یا میلیون می باشد. معادلات به دلیل وابستگی فشار موئینگی و نفوذپذیری نسبی به اشباع، غیر خطی می باشند.
در حالت کلی در مخزن با یک دستگاه معادلات جبری دیفرانسیل جزیی^[۷۴] روبرو هستیم. اگر از بسته های نرم افزاری تجاری مثل Diff Pack یا PDE Toolbox در Matlab بخواهیم استفاده کنیم، آنها فقط PDE حل می کنند نه PDAE، لذا باید به نحوی معادلات جبری را حذف کنیم. این کار یا در حالت اصلی یعنی پیوسته انجام می شود و یا حالت گسسته. از اینرو انواع و اقسام فرمولاسیون مکانیک سیالات در محیط متخلخل از همین جا بروز پیدا می کند. مضافاً اینکه واژگان و اصطلاحات جدیدی هم خلق می شوند مانند تقریب جبری مشتقات پاره ای دارای جمله غیر خطی، IMPES^[75] و … . لذا بررسی گسسته سازی معادلات مخزن ضروری به نظر می رسد [۳۶].
۳-۳- گسسته سازی معادلات مخزن
حل تحلیلی برای حرکت سیالات در محیط متخلخل بسیار محدود است. به دست آوردن حل تحلیلی فقط با فرضیات ساده شونده در هندسه مخزن، خواص سنگ و سیال و شرایط مرزی ممکن است [۳۶]. برای اخذ نتایج دقیق تر با بار اطلاعاتی کمتر، نیازمند روش های عددی هستیم روش های عددی دستگاه PDE از نظر ریاضی به سه دسته کلی تقسیم می شوند:
روش های مبتنی بر تقریب جبری مشتق (معروف به ^[۷۶]FDM مثل FDM Explicit)
روش های مبتنی بر تقریب تابع جواب یا روش های مانده وزنی مثل FEM^[77]
روش های مبتنی بر حل انتگرال مثل BEM^[78]
در ادامه بر روی نوع اول تمرکز می کنیم. دو روش برای گسسته سازی مکان متداول است: روش Block-Centered و روش Mesh-Centered . این دو روش گسسته سازی اشاره شده، هر کدام معایب و مزایای خود را دارند که بیشتر در زمینه پیاده سازی کامپیوتر(از نظر اجرایی) و برخورد با شرایط مرزی (از نظر فرمولاسیون) با هم تفاوت دارند. در ادامه از روش Block-Centered استفاده خواهد شد.
گسسته سازی معادلات مخزن در بسیاری از کتابها و مقالات به شیوه مشابه ذکر شده است. مطالب این بخش از مرجع [۳۷] آمده است.
در معادله (۳٫۴) دو متغیر  را به عنوان متغیرهای حالت معادلات در نظر می گیریم و از این به بعد آنها را به ترتیب با S و P نشان می دهیم. از این به بعد از سه جهت  را به جای سه جهت (x,y,z) استفاده می کنیم. چون بعداً از x به عنوان بردار حالات استفاده می کنیم. فرض می کنیم  یعنی جریان افقی نداریم. ابعاد گریدها  ثابت هستند. حال به گسسته کردن طرف چپ معادله (۳٫۴) می پردازیم:
(۳٫۱۲)
در معادله (۳٫۱۲) j اندیس فاز، i اندیس شماره گرید، n+1 اندیس مرحله بعدی زمانی می باشد.  حجم یک بلوک است.  بازگو کننده جریان ناشی از اختلاف فشار بین دو گرید همسایه i و i-1 در فاز j است و به صورت (۳٫۱۳) تعریف می شود:
(۳٫۱۳)
در معادله بالا  سطح مشترک دو بلوک i و i-1 است (شکل ۳-۱).  به صورت مشابه تعریف می شود.
شکل ۳-۱: گسسته سازی گریدها در راستای محور افقی [۶]
ترمهای  به فشار و اشباع وابسته بوده، پس در معادله (۳٫۱۲) ترم های فشار در یکدیگر ضرب می شوند که باعث غیر خطی شدن معادلات می شود.
ترم اول سمت راست معادله (۳٫۴) به صورت زیر گسسته می شود:
(۳٫۱۴)
که  فاصله زمانی است. برای سیستم های غیر قابل تراکم φ ثابت است و  خواهد بود. در این حالت معادله (۳٫۱۴) می تواند به صورت زیر نوشته شود:
(۳٫۱۵)
دومین ترم سمت راست معادله (۳٫۴) در شبیه سازی مخازن به صورت زیر مدل می شود:
(۳٫۱۶)
نرخ جریان سیال فاز j در بلوک i به داخل چاه ( و یا بالعکس) در زمان n+1 است.  فشار بلوک i در زمان n+1 می باشد.  فشار wellbore در چاه w در گرید i است.  اندیس چاه است. برای چاه های عمودی که به طور کامل در بلوک i نفوذپذیر است، به صورت زیر تعریف می شود:

(۳٫۱۷)
گسسته سازی در سه بعد مشابه یک بعد که در بالا گفته شد، می باشد. نتیجه غیر خطی سیستم به صورت زیر نمایش داده می شود:
(۳٫۱۸)
در معادله (۳٫۱۸) ، g بردار باقی مانده است که ما به دنبال صفر کردن آن هستیم. X متغیرهای حالت سیستم یعنی فشار و اشباع است. U نشانگر متغیرهای کنترلی سیستم برای مثال فشار ته چاهی می باشد. معادله بالا غیر خطی است و می تواند به کمک روشهایی از جمله نیوتن و با کمک ماتریس جاکوبین  حل شود. اگر معادلات گسسته سازی شده (۳٫۱۸) به صورت عددی حل شوند و متغیرهای حالت اشباع آب و فشار نفت همزمان بدست آورده شود، به این نوع روش حل، روش سنتی Finite Difference بر پایه فرمولاسیون Fully Implicit گفته می شود.
۳-۴- معادلات مخزن بر پایه ^[۷۹]Streamline
در این بخش ابتدا مفاهیم و تعاریف اولیه Streamline ها بیان خواهد شد. سپس مقدمه ای بر کاربرد آن در شبیه سازی مخزن بیان خواهد شد. پس از مروری کوتاه بر تاریخچه Streamline ها در مدلسازی مخازن، نحوه فرمولاسیون معادلات مخزن بر پایه Streamline بررسی خواهد شد. در مکانیک سیالات نمایش حرکت سیال موضوع پر اهمیتی می باشد. الگوی حرکت سیال با روش های متفاوتی نمایش داده می شود که این تصاویر می توانند اطلاعات کیفی و اغلب کمی مناسبی درباره سیال در اختیار قرار دهند. چهار الگوی اصلی جهت نمایش حرکت سیال، Streamline، Pathline، Streakline و Timeline می باشد. محاسبه Streamline (یا خطوط جریان) از نظر ریاضی ساده می باشد و همچنین در مکانیک سیالات در اکثر موارد به منظور مشاهده حرکت سیال از این روش استفاده می شود. در شکل ۳-۲ مجموعه ای از Streamline ها را مشاهده می کنید[۳۸]. در این بخش ریاضیات خطوط جریان در حالت کلی معرفی می شود. در ادامه جهت سادگی نوشتار، خطوط جریان به صورت SL ذکر می شود.
شکل ۳-۲ مجموعه ای از Streamline ها [۳۸]

۱ـ (را) معادل حروف اضافه ۲ـ (را) معادل کسره در اضافه مقلوب ۳ـ (را) معادل کسره در اضافه غیرمقلوب ۴ـ (را) بعد از قید ۵ـ (را)ی تعلق ۶ـ استعمال (را) بعد از نهاد.
ــــــ . “پسوندهای پربسامد در غزلیات شمس". نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س ۳۸. ش۳ـ۴. پیاپی ۱۵۶ـ۱۵۷. پاییزـ زمستان ۱۳۷۴، ص ۱۲۳ـ۱۵۶.
بیان یازده پسوند همراه با مثال‌هایی از شعر مولانا.
ــــــ . “تأثیر اخلاق و آداب اجتماعی در زبان". سخن. دوره ۲۴. ش۱۰ـ۱۱. دی ـ بهمن ۱۳۵۴، ص ۱۰۸۳ـ۱۰۹۰.
علت کاربرد صیغه مجهول در ده کتاب از قرن‌های پنج و شش.
ــــــ ."جمله‌هایی با ساختمان خاص برای بازگویی حوادث". چیستا. س۱. ۱۳۶۰ـ۱۳۶۱، ص ۱۱۷۶ـ۱۱۸۲.*
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ــــــ . “دستور زبان حافظ". چیستا. س ۷. ش ۱. پیاپی ۶۱. مهر ۱۳۶۸، ص ۱۰ـ۱۷.
“نمودن"، “ساختن” و “داشتن” در معنی فعل کمکی.
ــــــ . “دستور زبان حافظ (همکردهای معادل با «کردن» در فعل مرکب)". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد (یادنامه دکتر احمدعلی رجایی‌بخارایی). س ۲۶. ش ۳ـ۴ .پیاپی ۱۰۲ـ۱۰۳. پاییزـ زمستان ۱۳۷۲، ص ۸۷۱ـ۸۹۴ .
فعل تام “کردن"؛ همکرد “کردن"؛ معانی همکردهای معادل “کردن".
ــــــ . “صفت‌های ترکیبی خواجو، الگویی برای ساختن واژه‌های تازه". فرهنگ (ویژه زبان شناسی). فصلنامه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س ۹. ش ۱. پیاپی ۱۷. بهار ۱۳۷۵، ص ۱۰۵ـ۱۳۱.
شش گروه از صفت‌های مرکب در منظومه “‌همای و همایون".
ــــــ . “صفت‌های ترکیبی در مثنوی همای و همایون خواجوی کرمانی و مقایسه آن با حافظ"، در کنگره بزرگداشت خواجوی کرمانی (کرمان، ۲۳ـ۲۶ مهرماه ۱۳۷۰)، نخلبند شعرا، مجموعه مقالات کنگره جهانی بزرگداشت خواجوی کرمانی. تدوین و ویرایش احمد امیری‌خراسانی. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۷۹، ج ۲، ص ۷۶۱ـ۷۸۶.
(این مقاله با عنوانی دیگر در مجله فرهنگ، س ۹. ش ۱. بهار ۱۳۷۵ چاپ شده است.)
ــــــ . “فاعل مفردِ فعل جمع، فاعل جمعِ فعل مرکب". نشردانش. س۷. ش۳. فروردین ‌ـ اردیبهشت ۱۳۶۶، ص ۲۴ـ۲۹.
الف ـ فاعل مفرد، فعل جمع ب ‌ـ فاعل جمع، فعل مفرد ج ـ اسم جمع …
ــــــ . “فعل‌های دو وجهی". رشد آموزش ادب فارسی. س۴. ش ۱۵ـ۱۶. پاییزـ زمستان ۱۳۶۷، ص ۲۸ـ۳۳، ۶۲.
۱ـ فعل‌های دو وجهی که امروز فقط وجه لازم آنها استعمال می‌شود ۲ـ فعل‌های دو وجهی که امروز فقط وجه متعدی آنها استعمال می‌شود ۳ـ فعل‌های دو وجهی که امروز هر دو وجه آنها استعمال می‌شود ۴ـ راه‌های متعدی کردن فعل.
ــــــ . “لازم ـ متعدی ؛ هم لازم، هم متعدی"، در کنگره تحقیقات ایرانی (ارومیه ، ۱۸ـ۲۲ شهریورماه ۱۳۵۸)، پانزده گفتار، نهمین کنگره تحقیقات ایرانی. تهران: دانشگاه تربیت معلم، ۱۳۵۸، ج ۱، ص ۱۴۸ـ۱۷۸.
(این مقاله با عنوان دیگری در مجله رشد آموزش ادب فارسی.س۴. ش ۱۵ـ ۱۶. پاییزـ زمستان ۱۳۶۷ چاپ شده است.)
صراف، ایرج. “«طاس لغزنده»: مشکلات دستوری گیلکی"، در: گیلان‌نامه، مجموعه مقالات گیلان‌شناسی. رشت: طاعتی، ۱۳۶۹،ج ۲، ص ۲۰۵ـ۲۱۵.
زبان فارسی معیاری تنظیم شده برای تحقیق گویش‌های محلی؛ سی‌و یک نکته دستوری.
صرفی، محمدرضا. “محتوی، ساختار و زبان حمله حیدری"، در همایش بزرگداشت ملا بمان‌علی راجی‌کرمانی (کرمان، ۲۲ـ۲۳ مهرماه ۱۳۷۷)، خلاصه مقالات همایش بزرگداشت ملابمان‌علی راجی‌‌کرمانی. کرمان: دانشگاه شهید باهنرکرمان، انجمن آثار ومفاخر فرهنگی استان کرمان، ۱۳۷۷، ص ۴۸.*
صفا، پریوش. “بررسی ویژگی‌های تصویری صفت‌های زبان فارسی"، ارائه شده در نخستین هم‌اندیشی دستور زبان فارسی (تهران، ۲۸ـ۲۹ بهمن‌ماه ۱۳۸۲).*
صفا، ذبیح‌الله. “جمع الف و نون". سخن. س۱. ش ۲. تیر ۱۳۲۲، ص ۸۴ .
کاربرد “ان” و “ها"ی جمع؛ استثناء.
ــــــ ."یکی از قواعد متروک” [جمع عربی در فارسی]. سخن. س۱. ش۱. خرداد ۱۳۲۲، ص ۳.
قاعده جمع صیغه‌های جمع عربی در فارسی در قرن سوم و چهارم و پنجم.
صفارپور، عبدالرحمان. “ویژگی‌های مصوت « اِ=e»". رشد معلم. س۱۱. ش ۵. پیاپی ۸۹ . بهمن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۲، ص ۲۸ـ۳۶.
نکات تلفظی و املایی درباره شکل‌های مصوت “اِ= ou-e” درکلمه‌ها.
صفایی، ابراهیم. “دستور زبان فارسی” [نقد اثر محمدجواد مشکور]. ارمغان. س۳۱. ش۹. آذر ۱۳۴۱، ص ۳۸۹ـ۳۹۴.
صفوی، کوروش. “برخی از ویژگی‌های بندهای موصولی فارسی"، در کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی (تهران، ۱۸ـ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۷۱)، مجموعه مقالات دومین کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی. به کوشش علی میرعمادی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۳، ص ۱۸۱ـ۱۹۷.
۱ـ تعریف بند موصولی ۲ـ نقش هسته در بند پایه ۳ـ نقش هسته در بند موصولی ۴ـ نقش هسته درجملات ترکیبی ۵ـ گونه‌های بند موصولی ۶ـ تفاوت میان بند موصولی و بند متمم “که"ای ۷ـ امکان درونه‌گیری بند موصولی.
ضرغامیان، مهدی. “رویکرد در زمانی به مسأله ساخت در نظریه نقش‌گرای مارتینه". زبان شناسی. س۱۱. ش ۲. پیاپی ۲۲. پاییزـ زمستان ۱۳۷۳،ص ۴۲ـ۴۹.
بررسی دیدگاه نقش‌گرای مارتینه درباره ساخت و چگونگی پیدایش تحول در ساختار فارسی.
ــــــ . “سیری در سیر زبان شناسی” [نقد اثر مهدی مشکوه‌الدینی]. زبان شناسی. س ۱۱. ش ۱. پیاپی ۲۱. بهارـ تابستان ۱۳۷۳ (تاریخ انتشار: آذر ۱۳۷۷)، ص ۸۵ـ۹۸.
ضیاء ابراهیمی، عیسی. “پیشنهادی برای یک تحقیق درباره توزیع حروف الفبایی در کلمات و لغات فارسی"، در کنگره تحقیقات ایرانی (کرمان، ۲۵ـ۳۰ شهریورماه ۲۵۳۶=۱۳۵۶)، هشتمین کنگره تحقیقات ایرانی. به کوشش محمد روشن. تهران: فرهنگستان ادب وهنر، ۱۳۵۷، ج ۱، ص ۴۰۷ـ۴۱۶.
توزیع آماری حروف در اسامی و صفات فارسی با توجه به مفهوم مشترک آنها.
ــــــ . “چند نکته دستوری در لهجه کرمانی". آینده. س۱۳. ش۸ـ۱۲. ۱۳۶۶، ص۶۹۸ـ۷۰۱.
(بیان نه نکته دستوری).
ضیاءحسینی، محمد. “بررسی عامل زمان در فعل فارسی و ترکی آذری". فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهراء (س) (ویژه‌نامه الهیات). س۷ـ ۸ . ش۲۴ـ۲۷. زمستان ۱۳۷۶ـ پاییز ۱۳۷۷، ص؟.*
طارمی،کوروش؛ رحمانی، اشرف. “بکارگیری روابط واژگانی در سبک‌شناسی و کاربرد آن در شعر نیمایی"، در کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی (تهران، ۲۳ـ۲۵ اسفندماه ۱۳۷۹)، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی. به کوشش علی میرعمادی، زیرنظر معاونت پژوهشی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹، ج ۲،ص ۶۵۹ـ۷۲۳.
۱ـ مقدمه ۲ـ گفتمان و عوامل انسجام ۳ـ روش جمع‌ آوری داده‌ها ۴ـ روش تحلیل داده‌ها ۵ـ تحلیل داده‌ها ۶ـ دستاوردها.
طاووسی، محمود. “بابی در ریشه‌شناسی واژگان زبان فارسی". مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره ۸ . ش۱ـ۲. پیاپی ۱۵ـ۱۶. پاییز ۱۳۷۱ـ بهار ۱۳۷۲، ص ۱۲۹ـ۱۳۸.
نگاهی به مقوله نام در برخی دستورهای فارسی؛ چند واژه با توجه به گذشته آنها و نحو ساختمانی و چگونگی تطور و تحول آنها.
طاهری، حمید. “سخنی در قید". رشد آموزش زبان و ادب فارسی. س۱۶. پیاپی ۶۴. ۱۳۸۱، ص ۵۸ـ۵۹.
قید؛ ممیزهای زبان؛ تأثیر تکیه و آهنگ در نقش قید؛ قیدهای مختص و مشترک.
طاهری، عباس. “گویش تاتی تاکستان". زبان شناسی. س۹. ش ۲. پیاپی ۱۸. پاییزـ زمستان ۱۳۷۱، ص ۲۵ـ۳۹.
۱ـ توصیف واجی ۲ـ ساخت واژه (صرف)
طاهری عراقی، احمد. “کنیه در زبان فارسی"، در: نامه مینوی. زیرنظر حبیب یغمایی و ایرج افشار، با همکاری محمد روشن. تهران: سنایی، [بی‌تا]، ص ۳۲۶ـ۳۴۵.
واژه “کنیه” و سبب پیدایش آن؛ تصرفات آوایی و نحوی پارسی‌زبانان در کنیه‌ها.
طباطبایی، افسانه. “سخنی درباره «وندهای زبان فارسی»” [نقد اثر مصطفی مقربی، به کوشش جمیله حسن‌زاده]. رشد آموزش راهنمایی تحصیلی. س۶. پیاپی ۲۰. بهار ۱۳۷۸، ص ۴ـ۷.

کیشادا و وهاب (۲۰۱۳)

عوامل مؤثر بر وفاداری مشتریان در بانکداری اسلامی: مطالعه موردی بانک های مالزی

نحوه خدمات، ارزش های اجتماعی، تجربه استفاده از خدمات، اعتماد، قابلیت اطمینان، اعتماد و اطمینان به خدمات، رضایت، سطح انتظار، و میزان سهولت استفاده از خدمات

نحوه خدمات، ارزش های اجتماعی، تجربه استفاده از خدمات، اعتماد، قابلیت اطمینان، اعتماد و اطمینان به خدمات، رضایت، سطح انتظار، و میزان سهولت استفاده از خدمات بر روی وفاداری مشتریان موثر است.

فراگاتا (۲۰۰۹)

وفاداری مشتریان موسسات بانکی

کیفیت خدمات

کیفیت خدمات ارائه شده بانکی با ایجاد رضایت در مشتریان به­ صورت غیرمستقیم در ایجاد وفاداری مشتریان نقش مثبت دارد، و رضایت مشتریان به­ صورت مستقیم در وفاداری آنان اثر مثبت ایجاد می­نماید و موجب افزایش استفاده از خدمات بانکی می­ شود.

فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
۳-۱-۱- معرفی استان گیلان
استان گیلان، از استان‌های شمالی ایران است. درباره نام گیلان و معانی واژه­ی گیل، نظرات متفاوتی ابراز شده‌است. لغت‌نامه دهخدا، واژه­ی گیلان را برگرفته از «گیل»، به‌اضافه­ی پسوند مکان «ان»، به معنای محل سکونت گیل‌ها دانسته و افزوده است که صورت این واژه در زبان پهلوی، گِلان (Gelan) و نزد یونانی‌ها گِلای (Gelae) بوده‌است.
این استان، دارای مرز بین‌المللی با جمهوری آذربایجان است که از شمال به دریای خزر و کشور آذربایجان، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می‌شود. مساحت گیلان ۱۴۰۴۴ کیلومترمربع و جمعیت آن طبق سرشماری ۱۳۹۱، ۲،۸۷۴،۴۸۰ نفر است.
شکل ۳-۱- نقشه استان گیلان
گیلان دهمین استان پرجمعیت و بیست و هشتمین استان وسیع ایران است. تراکم جمعیت در این استان با ۱۷۷ نفر در هر کیلومترمربع جایگاه سوم را در ایران دارد. رشت، مرکز استان گیلان دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران و بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر سه استان ایران در ساحل دریای خزر است. دومین شهر پرجمعیت گیلان، بندر انزلی بزرگترین بندر شمالی ایران است. سومین شهر پرجمعیت و پرجمعیت‌ترین شهر شرق گیلان، لاهیجان است.
طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته‌کوه البرز و بخش غربی کرانه‌های جنوبی دریای خزر است.
استان گیلان از سال ۱۳۴۴ در تقسیمات کشوری ایران به عنوان استان مستقل وارد شد. این منطقه پیش از آن ولایت گیلان و استان یکم خوانده می‌شد.
اقتصاد گیلان، بر پایه کشاورزی، دامداری، صید ماهی و پرورش زنبور عسل و کرم ابریشم استوار است. مهم‌ترین محصولات کشاورزی شامل برنج و چای می‌باشد، که در شهرهای مختلف گیلان، کشت می‌شوند. زیتون نیز از دیگر فرآورده‌های زراعی است که کشت آن در شهرستان رودبار رایج است. مراکز مهم صید ماهی عبارتند از بندر آستارا، بندر کیاشهر و بندرانزلی. مهم‌ترین مراکز پرورش زنبور عسل عبارتند از اشکور بالا و پایین، عمارلو، دیلمان،آستارا و تالش. دامداری نیز در مناطق کوهپایه‌ای انجام می‌شود. گندم و جو، بادام زمینی، توتون و فندق نیز از دیگر محصولات زراعی گیلان می‌باشند که هنوز نیز به صورت انبوه در نقاط مختلف استان کشت می‌شوند. در دهه‌ های اخیر با وجود رشد سریع جمعیت، نه­تنها فعالیت­های اقتصادی در استان گیلان گسترش نیافته‌است بلکه با انقباض روبرو بوده و برخی از رشته‌های مهم فعالیتی خود را نیز از دست داده‌است. دخالت دولت در کنترل قیمت برنج و چای از راه واردات موجب کاهش قیمت این محصولات در سطحی پایین از سطح عمومی قیمت­ها شد و اعمال این هزینه بر کشاورزان گیلان شد. این سیاست­ها موجب انتقال ارزش افزوده کشاورزان گیلانی به سایر مناطق کشور شد و خدمات بازرگانی و صنعتی وابسته به آن نظیر شالیکوبی و چای­سازی نیز به تعطیلی کشانده شدند. عدم سیاست­های مناسب هم منجر به کاهش شدید تولید صنایع دستی شد. آمار دولتی بیکاری در گیلان ۵/۱۴ درصد (ششم در ایران) است که تا ۲۵ درصد هم تخمین زده می‌شود. میزان بیکاری باسوادان بسیار بیشتر از بیکاری بی سوادان است.
۳-۱-۲- شهرستان­های استان گیلان
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، تا پایان شهریور سال ۱۳۸۳، استان گیلان دارای ۱۶ شهرستان، ۴۸ شهر و ۴۳ بخش، ۱۰۹ دهستان و ۲۸۹۲ آبادی (۲۶۹۰ آبادی دارای سکنه و ۲۰۲ آبادی خالی از سکنه ) می­باشد. شهرستان­های استان گیلان عبارتند از : آستارا ـ آستانه اشرفیه ـ املش ـ بندر انزلی ـ تالش ـ رشت ـ رضوانشهر ـ رودبار ـ رودسر ـ سیاهکل ـ شفت ـ صومعه سرا ـ فومن ـ لاهیجان ـ لنگرود ـ ماسال.
۳-۲- روش تحقیق
این تحقیق از لحاظ رویکرد غالب تحقیق (پارادایم تحقیق) جزو تحقیقات کمی می­باشد، چون با آمار و داده ­های جمع­آوری شده از طریق پرسش­نامه مرتبط است. از لحاظ هدف در حیطه تحقیقات کاربردی قرار می­گیرد، به­ دلیل آن­که این تحقیق در سال ۱۳۹۲و در استان گیلان انجام شده و نتایج حاصل در جهت حل مساله و دستیابی به اطلاعاتی است که جهت اخذ تصمیم و رفع نیاز و مشکلات می­باشد. به­عبارت دیگر یافته­های این تحقیق و تجزیه و تحلیل آن می ­تواند برای حل مسایل اجرایی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین از لحاظ نحوه کنترل متغیرهای تحقیق، جزو تحقیقات توصیفی (غیر آزمایشی) از نوع همبستگی می­باشد. و نهایتاً این پژوهش از لحاظ روش جمع­آوری داده ­ها از نوع میدانی می­باشد، چون با بهره گرفتن از پرسش­نامه داده ­های لازم جمع­آوری گردیده است.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۳- جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق، مشتریان شعب روستایی بانک کشاورزی در استان گیلان می­باشد که دارای کارت الکترونیک بانک کشاورزی می­باشند. شعب روستایی بانک کشاورزی استان گیلان و تعداد پرسشنامه توزیع شده در آنها در جدول ۳-۱ نشان داده شده است.
جدول ۳-۱- شعب روستایی بانک کشاورزی استان گیلان و تعداد پرسشنامه توزیع شده در آنها

ردیف

نام شعبه

تعداد پرسشنامه توزیع شده

۱

ضیابر

۲۸

۲

زیباکنار

۱۹

سیوشانسی^[۱۹۰] (۲۰۰۱)
در آغاز دهه نود میلادی به عنوان یکی از نتایج رشد سریع اقتصادی ایالت، نیاز به ساخت و بهره ­برداری از ظرفیت­های تولید جدید به روشنی احساس می­شد. در میانه دهه نود، گهگاه قیمت‌ها در کالیفرنیا به بالاترین سطح در تمامی کشور می‌رسید، که ناشی از هزینه بالای ساخت نیروگاه‌های هسته­ای و مشکلات زیست محیطی‌ای بود که در پی اجرای قانون سال ١٩٧٨ از اهمیت بیشتری برخوردار شده بود و استفاده از سوخت‌های ارزان‌تر را محدود می‌ساخت. نخستین گام تجدید ساختار دستورالعمل اجرای تفکیک بود که PUC در سال ١٩٩۵ صادر کرد. بر اساس این دستورالعمل از IOU ها خواسته شده بود تا هزینه هر یک از بخش‌های صنعت، یعنی تولید، انتقال و توزیع را شفاف کنند تا در صورت نیاز بتوان آنها را از یکدیگر جدا کرد. (وینستین و هال^[۱۹۱]، ۲۰۰۱). در سال ۱۹۹۶ قانونی به تصویب رسید که موجب پدید آمدن بورس اجباری (برای IOU ها) عمده فروشی برق شد. بورس قدرت کالیفرنیا (PX) به عنوان مرکزی غیرانتفاعی برای خرید و فروش برق در بازه­های ٢۴ ساعتی ایجاد شد. های پرداختی به فروشندگان از برابری عرضه و تقاضا تعیین شد و از آنجا که در این بازار تمامی تبادلات دارای طبیعتی کلان هستند، دستورالعمل کمیسیون تنظیم مقررات برق دولت فدرال^[۱۹۲] FERC مبنای تنظیم قیمت‌ها قرار گرفت. به عبارت دیگر مرکز ثقل تصمیم ­گیری پس از اجرای این قانون به شهر واشنگتن منتقل شده است. IOU ها نیروگاه‌های غیرهسته­ای خود را فروختند اما توزیع را نگاه داشتند: پس از اجرای این قانون، روند عمومی واگذاری و فروش نیروگاه‌ها با سوخت فسیلی به تولیدکنندگان خصوصی غیرشرکتی شتاب گرفت و تقریباً تمامی شرکت‌ها به این کار اقدام کردند. در عوض، شرکت‌ها در برابر درخواست‌های خرید بخش‌های توزیع و انتقال خود مقاومت می­کردند. بنابراین سیستم انتقال، همچنان در اختیار IOUها باقی ماند و کنترل و بهره ­برداری از آن به بهره­بردار مستقل سیستم (ISO^[193]) واگذار گردید؛ نهاد غیرانتفاعی و شبه دولتی دیگری که باید بهره ­برداری روز به روز سیستم قدرت را تحت نظر FERC مدیریت کند. به عبارت دیگر، این مدیریت نیز از کالیفرنیا به واشنگتن منتقل شد و به این ترتیب تصمیم گیری در مورد نیاز خطوط انتقال قدیمی به بازسازی و/یا زمان و مکان ساخت خطوط جدید نیز از کنترل محلی خارج گردید.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

علاوه بر IOUها، شهرداری‌ها، تولیدکنندگان بیرون از ایالت^[۱۹۴] و تولیدکنندگان مستقل برق^[۱۹۵] (IPPs) نیز وارد چرخه تولید برق شدند که اجباری برای حضور در بورس قدرت نداشته و می­توانستند از طریق قراردادهای دو سویه و غیره به مبادله برق بپردازند. رقابت در سطح بازار خرد نیز اعمال شد. مصرف­ کنندگان می‌توانستند عرضه­کننده برق خود را از طریق قراردادهای دوجانبه انتخاب کنند و شرکت‌های توزیع به عنوان این عرضه کنندگان فعالیت خود را در بازار شروع کردند.
در این ساختار جدید که در نمودار (۳-۴) نشان داده شده است، به شرکت‌های دولتی اجازه داده شد تا از میان حفظ ساختار متمرکز و شرکت در بازار یکی را برگزینند. در صورت ورود به بازار، مشتریان آنها می‌توانستند برق خود را از جای دیگری بخرند و آنها نیز از حق فروش برق در خارج از قلمرو خود برخوردار بودند. تقریباً تمامی شرکت‌های دولتی بدون استثنا ساختار متمرکز خود را حفظ کردند. هم اکنون نیز تفاوت‌های آشکاری میان کارکرد این شرکت‌ها با دیگر بخش‌های بازار برق کالیفرنیا وجود دارد.
بورس قدرت کالیفرنیا دارای دو بازار آتی روز پیش و یک ساعت پیش و یک بازار زمان واقعی است. در بازار حراج روز پیش به بازیگران بازار اجازه داده می­ شود تا مقادیر و قیمت‌های عرضه و تقاضا برای هر یک ساعت از روز بعد را به ثبت برسانند. مزایده ساعت پیش تنها یک بازار مکمل بوده و برای جبران عدم همگرایی در عرضه و تقاضا در مناقصه روز پیش انجام می­ شود. پس از بسته شدن این دو بازار، برندگان موظف به ارائه خدمات مالی و عملیاتی تعیین شده توسط ISO می­شوند. معاملات برنامه ریزی شده به ندرت با میزان برق واقعی بارگذاری شده در سیستم هماهنگ است. به همین دلیل بازار زمان حقیقی برای ایجاد این هماهنگی باز می­ شود. در این بازار ISO ابتدا به محاسبه مقدار انرژی مورد نیاز برای ایجاد تعادل در کل سیستم می ­پردازد. سپس یک حراج زمان واقعی برای تأمین انرژی مکمل و یا برای کاهش تقاضا برای رسیدن به این تعادل انجام می‌گیرد. مناقصه و ثبت قیمت تا ۴۵ دقیقه قبل از شروع عرضه فیزیکی ادامه می­یابد. در نهایت ISO با بهره گرفتن از این مناقصه تعادل سیستم در زمان واقعی را برقرار می­ کند. در کنار بورس قدرت، بازار خدمات جانبی و خدمات انتقال نیز ایجاد شد. این بازار که تحت مدیریت ISOAlpha
کخ اداره می­شد از ساختار مناقصه برای خرید و فروش برخوردار بود.
نمودار (۳-۴): بازار برق کالیفرنیا پس از تجدید ساختار
.منبع: سیوشانسی (۲۰۰۱)
مهم‌ترین نتایج حاصل از تجدید ساختار در کوتاه مدت عبارت بودند از:

• • سود بردن مشتریان تجاری و فروپاشی رقابت خرد: نتایج فوری این تجدید ساختار آمیزه ای از شکست‌ها و موفقیت‌ها بود. مشتریان بزرگ صنعتی می‌توانستند قراردادهای دوجانبه ای با تولیدکنندگان ببندند یا آنکه برق مصرفی خود را از PX بخرند و بنابراین می‌توانستند از توان خود در بازار در جهت خرید انرژی ارزان‌تر استفاده کنند. مشتریان کوچک‌تر و خانگی نیز اگرچه از نظر فنی از همین حق برخوردار بودند و در آغاز تلاش‌های گسترده‌ای از سوی آنها برای در اختیار گرفتن سهمی از بازار خانگی انجام پذیرفت، اما کاهش ۱۰ درصدی نرخ‌ها و هزینه‌هایی که در جهت سرمایه گذاری در نیروگاه‌های اتمی و تجدیدپذیر بر آنها تحمیل می‌شد و در حدود یک سوم از صورتحساب برق مصرفی آنها را تشکیل می‌داد باعث شد تا این مشتریان خودبه‌خود از بازار بیرون روند و واسطه­هایی مانند انرون^[۱۹۶] یا DP^[197] عملاً پس از مدت کوتاهی بر بخش خانگی بازار چیره شوند. در نتیجه، مشتریان خانگی و تجاری کوچک هیچ نتیجه­ای از تجدید ساختار به دست نیاوردند، چرا که نه رقابتی وجود داشت و نه هزینه برق آنها کاهشی را از خود نشان می­داد. رقابت خرد در کالیفرنیا در واقع حتی آغاز نیز نشد. تنها بخش‌هایی از ایالت که هزینه­ های لازم برای سرمایه ­گذاری در نیروگاه‌های هسته­ای و تجدیدشونده آنها کم بود تا حدودی از این تجدید ساختار بهره بردند، گروه دیگری که از این تجدید ساختار تا حدودی بهره بردند، مصرف‌کنندگان انرژی سبز بودند که فرصت خرید این نوع از انرژی به بهایی نسبتاً کم برای آنها فراهم آمد.

• • ورود شرکت‌های بزرگ چندملیتی به بازار: با اجرای تجدید ساختار، مجموعه جدیدی از شرکت‌های خصوصی وارد سیستم شدند و نیروگاه‌ها را از شرکت‌های برق خریدند. اگرچه این شرکت‌ها همگی آمریکایی بودند اما بدون استثنا همگی در کشورهای دیگر نیز فعالیت می­کردند به عنوان مثال^[۱۹۸] SC علاوه بر ایالات متحده در کشورهای دیگر مانند آرژانتین، برزیل، شیلی، فنلاند، آلمان، انگلیس، چین، اندونزی، استرالیا و بسیاری از دیگر کشورهای جهان مالک نیروگاه‌های تولید برق است^[۱۹۹].

• • رونق و توسعه IOUها: از دیدگاه IOUها، کارکرد بازار در آغاز بسیار خوب بود؛ به گونه ­ای که در مدت کوتاهی توانستند علاوه بر فراهم آوردن منابع لازم برای برنامه های توسعه خویش، بدهی‌های گردآمده خود را تأدیه کنند و سود مناسبی به دست آورند در واقع سود PG&E در دو سال نخست در حدود ۹ میلیارد دلار و سود خالص SCE در همین دوره زمانی بیش از ٧ میلیارد دلار بوده است (وینستین و هال، ۲۰۰۱).

• • مشکلات اولیه: با وجود آنچه گفته شد نمی­ توان سال‌های اولیه شروع به کار بازار کالیفرنیا را سال‌هایی بدون حادثه دانست. در این سال‌ها جهش­هایی در قیمت برق رخ داد که می­توان آنها را نشانه وقوع رخدادهای مهم‌تر در سال‌های بعد دانست، هر چند که به دلیل تثبیت قیمت‌ها، مشتریان کوچک چندان از این پیشامدها متأثر نشدند. با این وجود، برخی از مشتریان (نه در کالیفرنیا) برای نخستین بار دریافتند که برق ارزان قطع­پذیر آنها واقعاً قطع می­ شود و آنها باید خاموشی را تحمل کنند.

نخستین مشکلات و دشواری‌ها در پی بروز بهاری گرم در ۲۲ می ۲۰۰۰ رخ نمود. تقاضای انرژی به دلیل استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع افزایش یافت؛ درحالی‌که بسیاری از ژنراتورها به دلیل انجام تعمیر و نگهداری دوره­ای از مدار بیرون بودند. ظرفیت ذخیره در دسترس سیستم تا مرز ۵% کاهش یافته بود و بهره بردار مستقل سیستم برای پیشگیری از فروپاشی کلی سیستم انتقال از IOUها خواست تا برق برخی از مشتریان بزرگ خود را در کالیفرنیای شمالی قطع کنند. این مصرف‌کنندگان بزرگ، بخشی از گروهی بودند که در طول سال کمترین نرخ‌ها را برای برق پرداخت می­کردند و طی توافقنامه­های اولیه متعهد شده بودند که در صورت بروز شرایط بحرانی، از برق خود چشم­پوشی کنند. نخستین خاموشی سراسری در ۱۴ ژوئن با هوایی به گرمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد رخ داد و قیمت‌های فروش کلان انرژی افزایش تصاعدی خود را آغاز کرد (تابورز و کاردل^[۲۰۰]، ۲۰۰۳).
در پایان ماه ژوئن، قیمت برق ده برابر قیمت آن در دوره مشابه سال پیش بود. قیمت‌های برق در دوره­ های کم باری نیز بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درصد نسبت به سال پیش افزایش یافته بود؛ به طوری که بهای میانگین انرژی الکتریکی در این ماه افزایشی در حدود ۷۰۰ درصد را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌داد. جالب آنکه در این میان، تقاضای میانگین برای برق در سال ۲۰۰۰ تنها اندکی بیشتر از سال پیش بود. در حقیقت اوج مصرف در سال ۲۰۰۰ کمتر از سال ۱۹۹۹ بود (بونسو و اورن^[۲۰۱]، ۲۰۰۲).
افزایش ناگهانی بهای برق، سود PG&E و SCE را از بین برد. با توجه به تثبیت قیمت‌ها در سطح مشتریان خرد که بخشی از توافق‌نامه شروع به کار بازار محسوب می­شد، این دو شرکت از یک سو مجبور بودند بهای بسیار بیشتری برای انرژی کلان خریداری شده خود بپردازند و از سوی دیگر نمی­توانستند حتی بخشی از این هزینه­ها را به مصرف کنندگان خرد خود انتقال دهند. نهایتاً وضعیت بحرانی این دو شرکت به روشنی خود را در گزارش‌های آنها به هیأت تنظیم بازار در ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۰ نشان داد. در این گزارش SCE اعلام کرده بود که زیان شرکت تا ۳۰ ژوئن برابر ۶۴۴ میلیون دلار، تا ۳۱ جولای برابر ۱/۱ و تا ۳۱ آگوست برابر ۹۷/۱ میلیارد دلار بوده است (وینستین و هال، ۲۰۰۱).
با آغاز سال ۲۰۰۱ این وضعیت واقعاً به یک بحران تبدیل شد و مقادیر این ضررهای بزرگ تا مرز ۱۰ و ۱۲ میلیارد دلار در این دو شرکت افزایش یافت. هر دو شرکت خواستار شناور شدن قیمت‌ها شدند، چرا که در آستانه ورشکستگی بودند. به تدریج آثار وضعیت پیش آمده در کالیفرنیا در نواحی دیگر ساحل غربی نیز احساس شد. کالیفرنیا، خود بخشی از یک سیستم به هم پیوسته بزرگ‌تر به نام ^[۲۰۲]WSCC که پیش از این WECC^[203] نامیده می­شد است که پیوند میان شبکه ­های انتقال ١۴ ایالت غربی آمریکا را همراه با بخشی از شبکه انتقال کانادا مدیریت می­ کند. اگرچه کالیفرنیا در دوره تابستان حداکثر تا ٢۵ % از برق مصرفی خود را از دیگر اعضای این شبکه دریافت می­ کند، اما در زمستان این روند معکوس می­ شود و به همین دلیل بحران قیمت‌ها در بازار کلان انرژی کالیفرنیا به سرعت به دیگر نواحی این سیستم به هم پیوسته گسترش یافت. از آنجا که تولیدکنندگان خصوصی در این شرایط جدید دیگر مجبور نبودند که برق خود را فقط به کالیفرنیا بفروشند، تلاش می‌کردند تا برق را به بالاترین بهای پیشنهادی به فروش برسانند. با رخداد بحران در کالیفرنیا FERC به بهره بردار سیستم (ISO) کالیفرنیا اجازه داد تا سقف قیمت برق را به ۲۵۰ دلار بر مگاوات ساعت کاهش دهد و از آنجا که ایالت‌های دیگر تحت مدیریت بهره­بردار سیستم کالیفرنیا نبودند، تولیدکنندگان می‌توانستند توان خود را با بهایی بسیار بیشتر از این به آن ایالت‌ها صادر کنند. به عنوان مثال در ۷ دسامبر سال ۲۰۰۰ بهای انرژی در ناحیه اورگون^[۲۰۴] به بیش از ۱۲۰۰ دلار بر مگاوات ساعت رسید و همزمان تعرفه انتقال برق به این ناحیه در حدود ۱۵۴ دلار بر مگاوات ساعت بود (وینستین و هال، ۲۰۰۱).
در این شرایط خاص، برخی از پرمصرف‌ترین کارخانجات مانند صنایع آلومینیوم به تعطیلی کشانده شدند. به عنوان نمونه، کارخانه آلومینیوم کایسر^[۲۰۵] اعلام کرد که با اخراج کارکنان خود و تعطیلی کارخانه می‌تواند به سودی معادل ۵۲ میلیون دلار تنها از راه فروش برق دست یابد (وینستین و هال، ۲۰۰۱). این کارخانه­ها برقی را که از طریق قراردادهای درازمدت و به بهایی بسیار کمتر از قیمت بازار خریده بودند، اکنون با چند برابر قیمت در بازار میفروختند. از سوی دیگر، بسیاری از کارخانجات صنعتی در اثر این افزایش قیمت، ورشکست یا وادار به تغییر سیاست‌های تولید خود شدند. چرا که افزایش بهای برق و عرضه نامطمئن آن اثری ناخوشایند بر همه چیز، از صنایع بزرگ تا فراهم کنندگان خدمات اینترنت می‌گذارد. همین مسأله تاکنون به ورشکستگی بسیاری از کارخانجات کوچک و بزرگ انجامیده است. تنها نتیجه فروش برق به ایالت‌های دیگر افزایش احتمال خاموشی در کالیفرنیا یعنی پرجمعیت­ترین ایالت آمریکا بود. بنابراین دولت فدرال ناچار شد تا از تمامی واحدهای اضطراری تولید ناحیه غرب، حتی ژنراتورهای کوچک گازی که با افزایش قیمت گاز، بهره برداری از آنها بسیار گران تمام می‌شد، بخواهد تا تولید خود را در بازار کالیفرنیا بفروشند.
نخستین گام FERC برای کنترل قیمت‌ها، که کاهش سقف قیمت بود با شکست مواجه شد و در نهایت تمامی این مرزها برداشته شد و در عوض از تمامی تولیدکنندگان خواسته شد که دلایل فنی پیشنهاد قیمت بالاتر از ۱۵۰ دلار بر مگاوات ساعت را، در صورت چنین پیشنهادی، به صورت کتبی به FERC اعلام و تنها با مجوز FERC اقدام به فروش برق کنند و البته شرکت‌ها نیز از چنین کاری ابایی نداشتند. به این ترتیب با برداشته شدن تمامی مرزها، بهای میانگین انرژی در ایالت به ناگاه افزایشی قابل ملاحظه یافت (وینستین و هال، ۲۰۰۱).
با وجود بحران کالیفرنیا، همچنان روند مقررات زدایی و گسترش رقابت در سطح خرد و کلان صنعت برق آمریکا ادامه یافته و امروزه در اغلب ایالت‌های این کشور شاهد ایجاد بازارها قدرت مختلف می­توان بود. همچنین به اعتقاد بسیاری از محققان نباید بحران کالیفرنیا را محصول تجدید ساختار دانست. وو^[۲۰۶] (۲۰۰۱) افزایش بهای برق، افزایش تقاضا برای برق و عدم تناسب ظرفیت تولید با آن، طراحی ضعیف بازار، استفاده از قدرت بازاری توسط بازیگران بازار، خشکسالی و کاهش تولید نیروگاه­های برقابی را از مهم‌ترین عوامل ایجاد بحران عنوان نموده است.
۳-۶- استرالیا
دهه ۱۹۹۰ همراه با اصلاحات عمده در صنعت برق استرالیا بود. این اصلاحات از ایالت ویکتوریا آغاز شد. در این ایالت ابتدا صنعت برق به سه بخش تولید، انتقال و توزیع و خرده فروشی تفکیک شد. بعدها بخش توزیع و خرده فروشی به پنج شرکت مجزا و بخش تولید به هفت شرکت تولید تقسیم شدند که تا سال ۱۹۹۷ این شرکت‌ها خصوصی سازی شدند. در سال ۱۹۹۴ بازار عمده­ فروشی برق در ویکتوریا ایجاد شد که این بازار در سال ۱۹۹۸ با بازار جنوب نیو سات ولز^[۲۰۷] ادغام شده و بازار ملی عمده فروشی برق (NEM^[208]) را تشکیل دادند. این بازار یک بازار آنی است که در بازه­های ۵ دقیقه­ای قیمت برق در آن تعیین می­ شود. علاوه بر این به مشتریان اجازه قراردادهای بلندمدت برای پرهیز از نوسانات قیمت داده می­ شود (سیرواستاوا و همکاران، ۲۰۱۱).
نمودار (۳-۵): ساختار بورس برق استرالیا
ژو و همکاران^[۲۰۹] (۲۰۰۳)
بعد از تشکیل این بازار مالکیت و بهره ­برداری در سیستم انتقال تفکیک و تأمین امنیت سیستم و هماهنگی و برنامه­ ریزی شبکه انتقال به نهادی دولتی به نام شرکت ملی مدیریت بازار برق^[۲۱۰]NEMMCO) ) سپرده شد (نمودار ۳-۵). علاوه بر ورود همزمان رقابت و خصوصی سازی موجب بهبود کارایی فنی، افزایش نرخ بهره برداری از سرمایه و کاهش تعداد کارکنان شد. بیشترین بهره از اصلاحات بازار نصیب صنایع بزرگ و مشتریان تجاری شد که از منافع وجود رقابت در میان خرده فروشان بهره­مند می­شدند اما مشتریان خرد تغییرات چندانی در قیمت‌ها را شاهد نبودند (آبوت^[۲۱۱]، ۲۰۰۶).
۳-۷- هند
تا پیش از تجدید ساختار، مدیریت صنعت برق عملاً بر عهده هیأتهای برق ایالتی^[۲۱۲](SEBs) بود که همگی تحت نظر یک هیأت قانون‌گذاری مرکزی و با ساختاری عمودی اداره می‌شدند. سه شرکت بزرگ تولیدی نیز تحت مالکیت دولت بودند. (توماس و همکاران^[۲۱۳]، ۲۰۰۴). در هند سال­های متمادی تاراج، فساد و یارانه­ها در صنعت برق فرصت بهبود کیفیت خدمات را از شرکت‌ها سلب کرده بود. کیفیت و پایداری برق در هند آنچنان پایین بود که بسیاری از مصرف کنندگان صنعتی از شبکه دولتی خارج و با بهره گرفتن از تاسیسات شخصی به تولید برق مورد نیاز خود می­پرداختند (جوزف^[۲۱۴]، ۲۰۱۰).
هند در سال ۱۹۹۱ اصلاحات بخش برق را آغاز نمود. این اصلاحات زمانی رخ داد که دولت هند در مواجهه با یک بحران سیاسی و اقتصادی قرار داشت و برای آزادسازی اقتصاد به عنوان بخشی از یک بسته اصلاحاتی پیشنهادی از سوی صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی تحت فشار بود. در پی این اصلاحات به تولید کنندگان مستقل برق (IPPs) اجازه ورود به بخش تولید برق داده شد و مشوق­های جذابی به آنها ارائه شده است. استقبال اولیه از این مشوق­ها کم بود و تنها چند پروژه به مرحله عملی شدن دست یافت. موج دوم تلاش­ها برای اصلاحات در اواخر دهه ۱۹۹۰ شکل گرفت. در طی این دوره، هیأت­های برق ایالتی (SEBs) شروع به تفکیک بخش­های تولید، انتقال و توزیع نموده و حتی ایالت اوریسا به طور کامل دارایی‌های تولید، انتقال و توزیع را به بخش خصوصی واگذار نمود. علاوه بر این، کمیسیون تنظیم مقررات و نظارت در سطح دولت مرکزی و ایالات تعیین شد و مدل خریدار انفرادی به عنوان ساختار بازار برق تعیین گردید که در آن از طریق چانه زنی و قراردادهای دو سویه نرخ و مقدار مبادله مشخص می­شد. پس از آن، نیاز به اصلاحات عمیق‌تر برای مدیریت، تنظیم مقررات و ایجاد هماهنگی در صنعت برق هند مورد تاکید قرار گرفت. چارچوب قانونی جدید در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید. قانون جدید شامل صدور مجوز تولید (به جز تولید برقآبی)، تفکیک عملکرد سیستم و فعالیت‌های انتقال، اجازه مبادله آزادانه در بازار عمده فروشی و خرده فروشی و صدور مجوز مجوزهای متعدد در بخش انتقال و توزیع بود و سعی در افزایش آزادی در تولید، دسترسی به شبکه ­های انتقال و توزیع و مبادله در بازار برق داشت. (سینگ^[۲۱۵]،۲۰۰۶).
نمودار (۳-۶): ساختار بورس برق هند
سینگ (۲۰۰۶)
با این حال و با وجود تصویب یک چارچوب قانونی جامع برای مدیریت صنعت برق، پیشرفت‌های محدودی در ارتباط با دستیابی به آزادسازی گسترده و خصوصی سازی در صنعت برق هند ایجاد شده است (باتاچاریا^[۲۱۶]، ۲۰۰۷). در حال حاضر، صنعت برق همچنان عملکرد ضعیفی دارد. هنوز هم کمبود ظرفیت در ساعات اوج مصرف و کسری­های مداوم در انرژی برق از مشکلات اساسی صنعت برق هند به شمار می­رود. قیمت­ها در بیشتر بخش­ها بخصوص کشاورزی غیرواقعی بوده و برخی از مصرف کنندگان یارانه برق دریافت کرده و مقادیر ناچیزی برای مصرف برق پرداخت می­ کنند (سیرواستاوا و همکاران، ۲۰۱۱).
۳-۸- ژاپن
صنعت برق ژاپن توسط ۱۰ شرکت منطقه­ای با ساختار عمودی اداره می‌شود. قبل از آزادسازی این شرکت‌ها سه چهارم تولید برق و همچنین مالکیت شبکه انتقال و توزیع را در اختیار داشتند. همزمان با موج جهانی آزادسازی صنعت برق از میانه دهه ۱۹۹۰ ژاپن نیز برای افزایش کارایی، ایجاد پایداری عرضه، امنیت انرژی و کاهش شکاف قیمت برق داخلی با سطح بین ­المللی آن شروع به آزادسازی در صنعت برق نمود (آسانو^[۲۱۷]، ۲۰۰۶).. اولین مرحله از آزادسازی عبارت بود از صدور اجازه تولید به تولیدکنندگان مستقل (IPPs) و تولیدکنندگان در مقیاس عمده و فروش آن به ۱۰ شرکت منطقه­ای و همچنین اجازه مبادله بین این ۱۰ شرکت. در سال ۱۹۹۹ رقابت در سطح خرده فروشی نیز ایجاد شد و به تولیدکنندگان و عرضه کنندگان برق اجازه فروش به مشتریان با میزان مصرف معین از طریق شبکه انتقال داده شد. در سال ۲۰۰۳ بورس برق ژاپن که متشکل از ۲۱ تولیدکننده بود و معاملات روز پیش و معاملات آتی در آن مجاز بود ایجاد شد که مشارکت در آن اختیاری بود و تقاطع عرضه و تقاضا قیمت بازار را تعیین می­کرد. آزادسازی بازار در ژاپن تأثیر کمی بر قیمت‌ها داشته است. ضعف مکانیسم قیمت­ گذاری بر اساس نیروهای بازار برای مصرف کنندگان و همچنین مالکیت همزمان بخش انتقال و تولید توسط شرکت‌های منطقه­ای باعث شده تا شفافیت و رقابت سالم ایجاد نشده و نتایج مورد انتظار حاصل نشود (جونز و کیم^[۲۱۸]، ۲۰۱۳).
۳-۹- مقایسه چند بازار واقعی
در پایان این بحث، مقایسه­ ای میان بازارهای ذکر شده با بهره­ گیری از جداول (۳-۱) تا (۳-۳) انجام پذیرفته است. همان‌طور که مشاهده می­ شود در اغلب کشورها بجز کالیفرنیا در آمریکا قبل از تجدید ساختار، مالکیت تولید و توزیع و انتقال با دولت بوده است. در برخی کشورها کاهش قیمت هدف تجدید ساختار بوده اما در کشورهایی مثل ژاپن و آرژانتین که یارانه انرژی پرداخت می­شده، واقعی نبودن قیمت و افزایش کارایی از مهم‌ترین اهداف تجدید ساختار بوده است. در اغلب بازارها بجز کالیفرنیا، در کنار مبادلات آنی وجود ابزارهای مالی و قراردادهای کوتاه و بلند مدت به مشارکت کنندگان در بازار اجازه مدیریت ریسک را داده است. در تمامی موارد بجز کشورهای شمال اروپا و ژاپن، تجدید ساختار همراه با خصوصی سازی بوده است. همچنین در تمامی کشورها رقابت در دو سطح عمده و خرده برقرار شده است. اگر چه در برخی کشورها مانند ژاپن رقابت خرد ناقص بوده و تنها مصرف کنندگان بزرگ اجازه ورود به بازار را دارند.
جدول (۳-۱): مقایسه تجدید ساختار در چند کشور منتخب
(شرایط قبل از اصلاحات و انگیزه اصلاحات)