۴) کاهش از طریق توسعه زهکشی مصنوعی
۵) رسیدن به حالت ثابت و تثبیت شوری آب زیرزمینی.
مکانیسم آسیب شوری:
به دلیل تبخیر- تعرق آب خاک از دست میرود و غلظت نمک محلول خاک در محیط ریشه ۲ تا ۳ برابر افزایش مییابد در نتیجه پتانسیل اسمزی آب خاک افت پیدا میکند. در حالیکه غلظت یونهای سدیم (Na) و کلرید (Cl) به طور بالقوه برای رشد گیاه سمی بوده و آبرسانی به گیاه را مختل میکند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
افزایش شوری از جوانهزنی دانه جلوگیری کرده و از شدت و مقدار رشد گیاه میکاهد.
۱) اثر اسمزی:
کاهش رشد گیاه به دلیل افزایش شوری رابطه مستقیم با فشار اسمزی محلول خاک دارد. یک ترکیب از نمک محلول در محیط ریشه وجود دارد و کاهش تولید ممکن است به دلیل تنش اسمزی باشد که به علت غلظت کل نمکهای محلولایجاد شده است.
۲) اثر یونی ویژه:
کلرید به ویژه برای درختان چوبی چند ساله سمی است در حالیکه بور برای بیشتر گیاهان در غلظت نسبتاً کم میتواند سمی باشد. تجمع یونهای سدیم یا کلرید در برگهای گونههای چوبی موجب انسداد ساختاری شده و باعث تلفات بسیار میشود. در این حالت علائم آسیب برگها مشابه زمانی است که در اثر خشکسالی آسیب دیده باشند (برن استاین[۷۵] و همکاران، ۱۹۷۵).
برخی از یونها اثر سمی یا دارند که میتواند رشد گیاه و تولید محصول را کاهش دهد.
- افزایش کلسیم ( Ca) محلول در خاک بالاروی پتاسیم( K) را کاهش میدهد.
- افزایش منیزیم یا سدیم منجر به کمبود پتاسیم یا کلسیم در برخی ا ز محصولات میشود.
- افزایش بیکربنات که منجر به کلروز آهن در میوهها و گیاهان تزیینی میشود.
- با کاهش کلسیم یا کربنات کلسیم (CaCo3) خطر افزایش سدیم وجود دارد.
- افزایش نیترات منجر به رشد نامطلوب گیاه شود.
اثر سمی یون:
اجزای محلول متداول در خاک مانند کلرید برای بسیاری از گیاهان میوهدار سمی هستند. تجمع کلرید در برگ درختان میوه ۱ تا ۲ درصد وزن خشک افزایش پیدا کرده و منجر به سوختن برگ و سقوط آنها میشود. اگر چه، غلات و سبزیجات به سدیم و کلر حساس نیستند.
اصلاح خاکهای شور:
شوری، در اثر آبیاری کم یا مدیریت زهکشی نامطلوب میتواند افزایش یابد. خاکهای شور را به طور عادی می توان از طریق شستن نمکها از سطح خاک با گذراندن آب از روی مزرعه با زهکشی مطلوب اصلاح کرد.این روش میتواند برای خاکهایی که نفوذپذیری کمی دارند مؤثر باشد. مقدار جابجایی نمک به سرعت جریان آب بستگی دارد (برسلر[۷۶]، ۱۹۷۷).
سرعت آب بستگی به ساختمان منافذ خاک دارد. جابجایی نمک با جریان آب در منافذ بزرگ بازده کمتری نسبت به منافذ کوچک دارد. از این رو تر کردن بیشتر خاک اثر آبشویی را کمتر میکند.
تنها روش عملی برای کاهش شوری خاک از طریق آبشویی نمکهای زیرین محیط ریشه و رشد محصول میباشد. زمانی که کاربرد آب از تبخیر- تعرق بیشتر باشد، نمک آبشویی میشود. اگرچه مقدار آبی که برای آبشویی نیاز است و شیب خاکی که باید آبشویی شود به شوری اولیهی خاک، مقدار آب آبشویی، روش آبشویی، عمق خاکی که آبشویی میشود، رطوبت خاک و همچنین خواص فیزیکی بستگی دارد.
اصلاح خاکهای قلیایی:
اصلاح خاکهای قلیایی به دلیل افزایش سدیم تبادلی و تبادل آهستهی کاتیون (کلسیم محلول) در حین آبشویی و نفوذپذیری کم خاکهای قلیایی، مشکل و پرهزینه میباشد. از این رو، به منظور اصلاح خاکهای سدیمی، مواد اصلاح کنندهای باید به کار رود تا بتوان سدیم تبادلی را با کلسیم تبادلی جایگزین کرد.
متداولترین افزودنی یا مادهی اصلاح کنندهای که جهت اصلاح خاکهای قلیایی بکار میرود گچ (CaSo4, 2 H2O) است. همچنین برای اصلاح بهتر خاک، روی نیز همراه با گچ اضافه میشود. سدیم تبادلی تنها اگر کلسیم محلول به عنوان یک اصلاح کننده بکار رود میتواند جایگزین شود. کلسیم به شکل نمک محلول و یا در آب آبیاری به خاک اضافه میشود.
مقدار گچ بکار رفته در هر هکتار از ۵/۲ تا ۲۵ تن بسته به تراز سدیم تبادلی تغییر میکند. محاسبه شده که یک هکتار متر آب ۵/۸ تا ۵/۱۳ متر یک تن گچ را در خود حل میکند. با در نظر گرفتن راندمان ۷۵ درصدی، ۶/۱۵ متر یک تن گچ در هر هکتار برای جایگزینی ۱میلی اکی والان در ۱۰۰ گرم سدیم تبادلی در خاکی با عمق ۱ متر نیاز است. بهترین روش کاربرد گچاین است که آن را روی سطح خاک پخش کرده و سپس آن را شخم بزنیم.
مدیریت خاکهای مبتلا به شوری:
کنترل شوری به عوامل زیر بستگی دارد:
۱) کیفیت و کمیت آب مصرفی
۲) مدیریت زهکشی و سیستم آبیاری
۳) تکنیکهای زراعی
۱) مدیریت آب آبیاری در خاکهای شور:
هنگامی که شدت آب مصرفی افزایش مییابد، شکل توزیع شوری از بیضی به دایره تغییر میکند. تداوم حرکت رو به بالای آب به دلیلاینکه آب از طریق تبخیر- تعرق تلف میشود منجر به تجمع سریع نمک در نزدیکی سطح خاک میشود. چنین خاکهایی بایستی به طور دورهای از طریق بارندگی یا آبیاری آبشویی شوند.
کنترل شوری بستگی به کیفیت آب آبیاری دارد. نمکها از محیط ریشه زمانی آبشویی میشوند که آبی که بکار میرود بیشتر از آبی باشد که در فصل زراعت مصرف میشود.
۲) مدیریت زهکشی در خاکهای شور:
بدون زهکشی شور شدن اراضی آبیاری شده امری مسلم است. از این رو غالباً زهکشی جهت دفع آب اضافی بارندگی لازم است.
مدیریت آب شور زهکشی مشکل اصلی بیشتر مناطق خشک و نیمه خشک میباشد. شوری در پروفیل خاک در نتیجه افزایش آب شور از طریق آبیاری و حرکت رو به بالای آب از سطح آب زیرزمینی، افزایش مییابد.
۳) مدیریت زراعی خاکهای شور:
بسیاری از خسارات گیاهان در خاکهای شور به دلیل کشت و زرع گیاهانی است که تحمل شوری پایین دارند.
- در خاکهایی که تنها آب شور جهت آبیاری در دسترس است، جاهایی که سفرههای کم عمق آب زیرزمینی وجود دارد یا جاهایی که نفوذپذیری خاک کم است، محصولاتی که باید تحت چنین شرایط شوری کشت شوند باید به دقت انتخاب شوند.
- با انتخاب یک چرخهی مناسب محصول، باروری خاک را میتوان حفظ کرد.
- فرایند کشت باید به گونهای تنظیم شود که بتوان از شوری اندک محیط ریشه اطمینان حاصل کرد.
- محصولات علوفهای قادرند مقدار مناسبی از نمک را بالا کشیده و نمک بالا آمده توسط گیاهان میتواند حدود ۲۰٪ مقدار بکار رفته باشد.
تغییرات در اعمال زراعی جهت کنترل شوری شامل موارد زیر است:
- آبیاری قبل از کشت
- قرار دادن بذر روی بسترهای شیب دار
- کاربرد کود و زمانبندی کوددهی
پیشنهادات مدیریتی برای مشکلات شوری:
به منظور غلبه بر مشکل شوری باید از یک فرایند مدیریتی کمک گرفت که بتواند دسترسی آب موجود در خاک را برای گیاه بهبود بخشد. برخی از اعمال مدیریتی عبارتند از:
- آبیاری متناوب به منظور حفظ آبرسانی مناسب خاک به گیاه
- بذرپاشی آن دسته از گیاهانی که در برابر مشکل شوری موجود در خاک مقاوم هستند.
- کاربرد بیشتر آب به طور معمول جهت آبشویی
- تغییر روش آبیاری به روشی که بتواند شوری خاک را بهتر کنترل کند.
- تغییر عملیاتهای زراعتی
آبیاری متناوب ممکن است شوری را بکاهد اما در عین حال میتواند به دلیلایجاد مانداب موجب اتلاف آب شده و از میزان تولید بکاهد. در چنین مواردی، تغییر روش آبیاری به روش آبیاری قطرهای میتواند مورد نیاز باشد. اما چنین تغییری نیز هزینهبر بوده و از این رو با توجه به میزان بهبودی در تولید، بهبود سازگارپذیری گیاه و یا فواید دیگر می توان در مورد آن تصمیم گرفت.