۱۱- کاریزهای راجونه کاری – شرق روستای راجونه کاری.
۱۲- کاریزهای صالحی در منطقه ی بکش.
۱۳- کاریزهای مادردختر – غرب روستای مادردختر بکش.
۱۴- کاریزهای فعال سرقنات با سرآب سلطان بنیان علیا وسطی و سفلی نورآباد. این قنات دو رشته بوده است که یک رشته ی آن از طرف شمال، از کوه شاه عباس خانی و پوزه ی سنگر سرچشمه می گیرد و رشته ی دوم آن از طرف شرق و از ناحیه ای به نام خنگ مشهدی بهمن و کمر رهمسه (افتاده) سرچشمه می گیرد و در نقطه ای نزدیک مظهر خود یکی شده و تشکیل نهری را می دهند.
۱۵- رشته قنات های سه تلان به آهنگری و مال محمود و چم گل.
۱۶- رشته قنات های مخروبه چهار بازار مادردختر در نزدیکی میل اژدها.
۱۷- کاریزهای قلعه شاهی (اسلام آباد) در جنوب شهر نورآباد. سرچشمه ی این قنات در غرب روستای سهلکی می باشد. این قنات در دوره ی رضا شاه پهلوی احداث گردید که به نام قنات شاهی نام گذاری گردید.
۱۸- رشته قنات یا چشمه ی امام زاده نورآباد واقع در شرق نورآباد(حبیبی فهلیانی،۱۳۸۴: ۲۸۴).
شکل ۴- ۳-پراکنش فضایی جاذبه های تاریخی شهرستان ممسنی
مأخذ: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ممسنی، ۱۳۸۶
ترسیم: نگارنده
۴- ۴-جاذبه های مذهبی شهرستان ممسنی
در اقصی نقاط شهرستان ممسنی بیش از ۸۰ بقاع متبرکه زیارت گاهی وجود دارد که بسیاری از آنها فاقد لوح تاریخی بوده است. این اماکن زیارت گاهی موجود در شهرستان ممسنی به سه دسته منفک می گردد.
دسته اول، اماکن متبرکه که مربوط به سال ۲۰۲ هجری قمری هم زمان با مسافرت کاروان حضرت احمد بن موسی کاظم(شاه چراغ) و محمد بن موسی(سید میر محمد) و حسین بن موسی(سید علاءالدین حسین) برادران حضرت امام رضا(ع) به سوی خراسان می باشد(شیرازی،۱۳۶۶: ۱۱۵).
گروه دوم، مهاجران شیعی مذهب از اولاد ائمه بودند که به علت ظلم و ستم و بیداری عمال خلفای بنی عباس، به ممسنی که جایگاهی امن و امان و کوهستانی بوده است، پناهنده می گردند و در نقاط صعب البعور آن توطن اختیار می کنند که بعد از مرگ مقابر آنها به زیارت گاه مبدل می گردد(مجیدی،۱۳۷۱: ۱۳۹).
گروه سوم نه امام و نه امامزاده بوده اند، بلکه دسته ای از مغان و روحانیون بلند پایه و مقتدر زرتشتی دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی و یا مردان و زنان بلند پایه و یا حاکمان و سرداران مقتدر و با نفوذ محلی سلسله های فوق در سرزمین ممسنی بوده اند که بعد از فوت آرامگاه و بنایی بر روی قبور آنها ساخته می شد و طی یک دوره استحاله می گردید و بقاع متبرکه و در نتیجه به زیارتگاه و قدمگاه مبدل می شدند(حبیبی فهلیانی، ۱۳۸۴: ۲۸۸-۲۸۷)
تعداد بقاع متبرکه و زیارت گاهی در بخش های مختلف این شهرستان به صورت زیر می باشد:
۱- بخش رستم با ۲۶ بارگاه؛
۲- بخش مرکزی با ۲۸ بارگاه؛
۳- بخش جاوید با ۱۲ بارگاه؛
۴- بخش دشمن زیاری با ۷ بارگاه؛
۵- بخش ماهور میلاتی با ۱۳ بارگاه( حبیبی فهلیانی،۱۳۸۴: ۳۰۸- ۳۰۵).
۴- ۴- ۱- بابامنیر
اثرتاریخی امام زاده بابامنیر در ۵۰ کیلومتری جنوب غربی شهر نورآباد، مرکز ممسنی قرار دارد. نمای ظاهری بنای بابامنیر پلکانی بوده و ارتفاع آن در حدود ۱۲ متر می رسد. به احتمال زیاد این بنا متعلق به دوران صفویه بوده است. شیوه‌ی معماری این اثر تاریخی اسلامی بوده و در بین آثار و ابنیه‌ی تاریخی اسلامی حائز اهمیت است.
بر طبق روایت، شیخ محمد علی ماهوری، شاعر و مکتب دار منطقه ی ماهور ممسنی، در این مکان(بابامنیر) شخصی محتشم به نام منیرالدین ساکن بوده که یکی از عرفای شیوخ متصوف دوران صفویه به شمار می رفته است که بنا به عللی این مکان را بر می گزیند و پس ازفوت مقبره‌ای بر مزارش ساخته می گردد و به مرور زمان زیارت گاه مردم کوچ رو منطقه ماهور ممسنی قرار می گیرد. تاریخ فوت بابامنیر بر طبق کتیبه‌ی چوبی که با خط خوش نستعلیق حک شده و بر روی معجر بابامنیر قرار دارد، سال ۸۹۶ هجری قمری را می رساند و چنین نوشته شده است:
«گفت تاریخ وفات ما بود خلدبرین ۸۹۶»
آن چه مسلم است، بنای فعلی امام زاده بابامنیر، ساخته شده بر روی بنای مخروبه ای بوده که قبلاً در این مکان پابرجا بود. این احتمال هم بی پایه نمی تواند باشد که بنای قبلی و اولیه‌ی این مکان یکی از محراب ها و پرستش‌گاه‌های مهم چه در دوران عیلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی بوده که مراسم مذهبی بر طبق شرایط خاص زمان خود در آن انجام می ‌گرفت . وجود چشمه‌ی پرآبی که در چند متری غرب این بنا می جوشد و روان می گردد، خود دال بر این مدعاست که غالب بناهای مهم مذهبی دوران ساسانی در کنار آب های جاری و چشمه سارها ساخته می شدند که وجود آب را مظهر پاکی و آن را جزو عناصراربعه به شمار می آورند . این عنصر دارای رب النوعی به نام«آناهیتا» بوده است.
صحن امام زاده بابامنیر دو مرتبه مورد حفاری غیر مجاز قرار گرفت و از قراین امر، اشیاء عتیقه قیمتی از آن به سرقت برده شده است.
امام زاده بابامنیر در تاریخ ۱۱/۱۰/۸۰، طی شماره ی ۴۵۴۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است(حبیبی فهلیانی،۱۳۸۴: ۲۹۳).
۴- ۴- ۲- شیرلنگ
در ۹۵ کیلومتری جنوب غربی شهر نورآباد مرکز ممسنی و در ۷ کیلومتری شمال غربی میشان مرکز ماهور زیر بند، امام زاده‌ ای به نام شیر لنگ با یک قبرستان گسترده‌ی قدیمی قرار دارد . این مکان از نظر تاریخی حائز اهمیت است و احتمال دارد مربوط به دوران صفویه بوده باشد.
۴- ۴- ۳- امیرایوب
بقعه‌ی امام زاده امیرایوب در حدود ۶۰ کیلومتری شمال غربی شهر نورآباد، مرکز ممسنی قرار دارد. این امام زاده از دودمان جابربن عبدالله انصاری از یاران پیامبر اسلام بوده است .
امیرایوب در سال ۲۰۳ هجری قمری جهت زیارت حضرت امام رضا(ع) با گروهی از یاران خود و همراهی حضرت احمد بن موسی کاظم ( شاه چراغ) از شهر مکه عازم طوس می گردند این کاروان علوی در بین راه خوبذان(فهلیان) و نوبندگان( مرکز ممسنی) مورد حمله‌ی عمال عباسیان قرار می گیرند که تمامی یاران امیرایوب قتل عام و حضرت امیرایوب به منطقه‌ی پشت کوه رستم پناهنده می شود که پس از چندی به وسیله‌ی ماموران حکومتی به شهادت می رسد بررسی این مکان از نظر تاریخی قابل تعمق و دقت است.
۴- ۴- ۴- شیرمرد( سید احمد)
بقعه‌ی امام زاده شیرمرد در منطقه‌ی عالیوند بکش و در جنوب نورآباد، مرکز شهرستان ممسنی واقع گردیده است. شکل و هیأت بنای شیرمرد، گنبدی و پلکانی و به شکل و سیاق معماری دوران صفویه و هیأت امام زاده بابامنیر و شاه تسلیم ماهورمیلاتی ممسنی بوده است.
حضرت امام زاده شیرمرد معروف به سید احمد، فرزند جاهد بن امام زاده حسن بن ابراهیم مجاب بن حضرت امام موسی‌کاظم علیه الصلواه و سلم بوده است.
امام زاده شیر مرد در دوران پیش از صفویه بنا به عللی در منطقه‌ی عالیوند بکش شهید می گردد که او را در همان مکان که به شیر مرد موسوم است دفن می کنند . بنا به روایت نامکتوب سینه به سینه کهنسالان منطقه‌ی بکش، در دوران قاجاریه بقعه‌ی امام زاده شیر مرد را فرو می ریزند تا دوباره تجدید ساختمان نمایند. درحین پی کنی و خاک برادری صحن امام زاده به جسدی مومیایی که گویا در تابوتی از شیشه قرار داشت برخورد می نمایند که آن را متعلق به امام زاده شیر مرد می دانند سپس جسد را به همان شکل در مکان اصلی اش قرار داده و خاک ریزی می نمایند.
چنین روایتی دال بر این که جسد امام زاده شیر مرد در تابوتی از شیشه قرار گرفته بود، این گفتار عیناً در کتاب معماری ایران در دوران اسلامی نقل گردیده و چنین نوشته است:
«… جسد شاه( شاه سامانی) در یک تابوت شیشه ای قرار داشت و این تابوت شیشه ای از سقف آویزان شده بود، در حالی که سر تابوت را متوجه تنها روزنی کرده بودند»
با توجه به آثار و ابنیه‌ی تاریخی میل اژدها و قلعه دوورون ( دختران) که بر فراز کوه شیر مرد قرار دارد و آثار باستانی تل کاخداداد گچگران و منطقه‌ی باستانی کوزه گران و گزباغ عالیوند و ابنیه‌ی اسلامی تاریخی که در اطراف امام زاده شیر مرد قرار دارند و مربوط به دوران هخامنشی ، اشکانی، ساسانی و اسلامی می گردند ، باید این مکان مذهبی مورد بررسی دقیق تری قرار گیرد تا درجه ی قدمت تاریخی وجه تسمیه‌ی آن روشن گردد
(زارعی،۱۳۷۴: ۱۰۲).
۴- ۴- ۵- شاه تسلیم
اثر باستانی شاه تسلیم در ۹۸ کیومتری جوب غربی شهر نور آباد، مرکز ممسنی و به فاصله ی ۶ کیومتری در جنوب غربی دریاچه ی برم شور قرار دارد. این اثر یکی از اماکن مذهبی ماهور به شمار می رود که هم اکنون از رونق افتاده است. تاریخ این بنا نامشخص و هیچ گونه سند و مدرکی درباره ی هویت آن موجود نیست. ساختمان این اثر از سه قسمت و به طور قوسی ساخته شده است، در کنار این اثر چشمه‌ی آبی روان است که هم روستای شاه تسلیم و هم زمین های پایین دست را مشروب می سازد.
وجه تسمیه ی این اثر به دو روایت مصطلح است، یکی این که در گذشته ی بسیار دور پادشاهی با لشکریانش در این نقطه تسلیم دشمن می گردند و دوم این که در این نقطه، پادشاهی جان را به جهان آفرین تسلیم می کند.
از قراین امر پیداست که این مکان عبادت گاهی بوده که عبادت کنندگان در آن به نیایش می پرداختند. داخل این اثر مورد حفاری غیر مجاز قرار گرفته و اشیاء عتیقه‌ای از آن خارج گردیده است.
۴- ۴- ۶- جمال کر
واژه‌ی جمال کر هم برای روستا و هم برای امام زاده ای که به فاصله ی ۱۰ کیلومتری جنوب روستای بیدکرز یا بی کرز قراردارد، استعمال می گردد. بنای تاریخی امام زاده جمال کر و امام زاده شاه زاده محمد که مشرف به هم قرار دارند، از نظر ابنیه‌ تاریخی اسلامی، حائز اهمیت هستند. شکل و سیاق این دو بنای مذهبی و ابنیه‌ی تاریخی کنار این دو بنا، همه به طرز و اسلوب معماری دوران صفویه حکایت دارند. سقف این بناها همه قوسی شکل و هنر اسلامی در آن ها به کار برده شده است. احتمال دارد که این ابنیه ی تاریخی متعلق به دوران صفویه و یا پیش ازآن بوده باشد(حبیبی فهلیانی،۱۳۸۴: ۳۱۴).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴- ۴- ۷- شاه شوم یا شاه حشام
امام زاده شاه شوم به فاصله‌ی ۴۵ کیلومتری شمال غربی شهر نور آباد، مرکز ممسنی قرار دارد و نزدیک ترین روستا به این امام زاده، روستای نوگک و پرین است که به فاصله ی یک کیلومتری شرق و جنوب آن ها واقع شده است. ساختمان قدیمی این امام زاده خیلی کهن بوده و ساخت آن مشابه ساختمان های شهر ویران شده ی بی شاپور کازرون می باشد. دیوارهای داخلی امام زاده ‌دارای نقوش هندسی بوده و در معماری آن ظرافت و دقت به کار برده شده است. به علت فرسودگی بنا و عدم هر گونه مدرک و لوح تاریخی در این امام زاده، اثبات امام زاده بودن آن را مشکل می نماید. احتمال دارد در دوران های پیشتر، این مکان ( امام زاده شاه شوم) معابد پرستش گاهی در دوران زرتشتیان فارس و یا مقبره ی فرمانروایان محلی ممسنی در یک گذشته‌ی بعید و یا دوره ی صفوی بوده باشد.
شاه شوم در تاریخ ۲۹/ ۸/۸۰ ۱۳طی شماره ی ۴۷۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است(زارعی، ۱۳۷۴: ۱۱۳).
۴- ۴- ۸- بقعه‌ی شاه زاده میر احمد
در یک سند دست نویس که گویا تاریخ تحریر آن مغشوش می باشد و سیورغال امام زاده میر احمد را در دوران حکومت امیر تیمور گورکانی قلمی نموده است، شجره نامه‌ی این امام زاده درج گردیده و آن را به نام شاه زاده و فرزند شاه زاده ابن عبداله بن شاه زاده جعفر ابن شاه زاده … ابن شاه زاده حسین ابن شاه زاده عبداله ابن امام زین العابدین علیه السلام نام برده اند.
در چند قدمی غرب امام زاده میر احمد، مقبره‌ی مخروبه ی دیگری به نام شیخ شاه بدین یا شیخ شاه عابدین موجود است که گویا در یک زمان واحد با میر احمد می زیسته است. مقبره ی شاه زاده میر احمد و شیخ شاه بدین در حدود ۳۰ کیلومتری غرب شهر مصیری و در حدود ۲ کیلومتری غرب دهنو مرکزی قرار دارند.